Haklarını Bilmek İsteyenler İçin: İş Yeri Yan Haklar Rehberi

Yan haklar, çalışanların yalnızca maaşla değil, iş yerinde elde ettikleri diğer avantajlarla da tatmin olmalarını sağlamak amacıyla sunulur. Bu ek yardımlar, çalışanların iş verimliliğini artırırken, aynı zamanda şirket bağlılıklarını da güçlendirir. Papel Blog’un bu yazısında, yan hakların ne olduğu, zorunlu ve esnek hakların neler olduğunu senin için anlatıyoruz.

 

Yan Hak Nedir?

 

 

Şirketlerin çalışanlarına maaş dışında sundukları ek avantajlara ve yardımlara yan hak denir. Çalışan motivasyonunu artırmak, iş tatminini yükseltmek ve şirkete olan bağlılığı artırmak gibi amaçlarla çalışanlara sunulan bu haklar, yasal düzenlemelerle zorunlu tutulabileceği gibi işverenlerin gönüllü olarak kendi inisiyatifleriyle de sağladıkları yan haklar vardır. Mesela, çalışanlara sosyal güvenlik ve sağlık sigortası sağlanması zorunludur fakat tatil bütçesi, teknolojik cihazlar gibi yan haklar zorunlu değildir. Günümüzde birçok şirket çalışanlarına özel sağlık sigortası, yemek yardımı, ulaşım desteği, tatil paketleri, doğum günü izni, spor salonu üyeliği, online platform abonelikleri, hediye kartları, başarı ödülleri, ek doğum ve evlilik izinleri, serbest zaman izni, kişisel gelişim ödenekleri, yakıt kartları, teknolojik cihazlar, hayat sigortası, çalışan indirimleri, özel şirket etkinlikleri, şirket aracı ve şirket telefonu gibi çeşitli yan haklar sunuyor. Tabi ki bu hakların birçoğu esnek yan hak sınıfına girer ve zorunlu değildir.

 

Yan Haklar Zorunlu mu?

 

Yan hakların zorunluluğu, yasal düzenlemeler ve iş sözleşmelerine bağlı olarak değişir. Sosyal güvenlik ve sağlık sigortası gibi bazı yan haklar yasalarca zorunlu tutulurken, diğerleri işverenin inisiyatifine bağlıdır. İşveren ve çalışan arasında yapılan iş sözleşmesinde belirtilmiş olan belirli yan haklar varsa bu haklar zorunlu hale gelir. Mesela, sözleşmede yılda iki kere erzak yardımı yapılacağı yazıyorsa işveren bu yardımı sağlamakla yükümlü hale gelir. Fakat, iş sözleşmesinde belirtilmeyen yan haklar genellikle zorunlu olarak kabul edilmez ve işverenin takdirine bağlıdır. Bu sebeple, iş sözleşmesi imzalanırken yan hakların zorunluluğu konusundaki maddelere ve ilgili yasal düzenlemelere dikkat etmek gerekir ki haklarını bil.

 

H2: Zorunlu Yan Haklar Nelerdir?

 

 

Türkiye’de bazı yan haklar yasal olarak zorunludur. Bu zorunlu yan haklar, çalışanların temel haklarını korumak ve iş güvencelerini sağlamak amacıyla yasal olarak belirlenmiştir. İşverenler çalışanlarına bu hakları sağlamakla yükümlüdür. Bu yan hakları şu şekilde sıralayabiliriz:

 

Sosyal Güvenlik Sigortası

 

İşverenler çalışanlarına sağlık sigortası sağlamakla yükümlüdür. Türkiye’de bir şirkette sigortasız olarak çalışılması durumunda hem işveren hem de çalışan için yasal sorumluluklar meydana gelir. Çalışanlarının sigorta primlerini düzenli olarak ödemek işverenin yükümlülüğüdür. Sigortasız işçi çalıştırmak 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na aykırı olduğundan işveren ceza alabilir.

 

 İşsizlik Sigortası

 

Bu sigorta çalışanların işsiz kaldıkları dönemde maddi destek sağlamak için yapılır. İşverenlerin çalışanlarının işsizlik sigortası primlerini ödemesi gerekir.

 

Tıbbi İzin

 

Çalışanların hastalık durumunda işe gitmemeleri için verilen izinlerdir. İşverenlerin çalışanlarının hastalık nedeniyle alacakları izinleri düzenlemeleri zorunludur.

 

Kıdem Tazminatı

 

İşten çıkarılma veya emeklilik gibi durumlarda çalışana ödenen tazminatlara işçi tazminatı denir. İşverenler çalışanlarının haklarını korumak için gerekli tazminatları ödemekle yükümlüdür. 

 

Ücretli İzin

 

Çalışanların dinlenme ve kişisel ihtiyaçlarını karşılamak için verilen izinlerdir. İşverenler, çalışanlarına belirli bir süre ücretli izin vermekle yükümlüdür. 

 

 

Esnek Yan Haklar Nelerdir?

 

Esnek yan haklar, çalışanların kendi ihtiyaç ve tercihlerine göre seçebileceği, standart faydaların ötesine geçen ek avantajlardır. Bu uygulama, çalışanların belirli bir bütçe dahilinde kendilerine sunulan çeşitli haklardan istediklerini seçmelerine olanak tanıyarak çalışanların hayat kalitesini artırır ve daha mutlu çalışanlar üretken bir iş gücü sağlayabilir. Mesela; özel sağlık sigortası, yemek kartı, ulaşım desteği, spor salonu üyeliği, eğitim olanakları ve ekstra tatil günleri gibi seçenekler esnek yan haklar kapsamında değerlendirilir.  Esnek yan hak çeşitlerini şu şekilde detaylandırabiliriz:

 

Özel Sağlık Sigortası

 

Çalışanların ve ailelerinin sağlıklarını güvence altına alan bu hak, özellikle özel sigorta kapsamına giren tedavi masraflarının karşılanması açısından büyük bir avantaj sağlar. Şirketler, bu hakkı esnek bir şekilde sunarak çalışanlarına kendi ihtiyaçlarına en uygun sigorta paketini seçme imkânı tanıyabilir. Sağlık sigortası zorunlu bir yan haktır fakat çalışanlarına özel sağlık sigortası yapmak ve sigortanın kapsamı şirket tarafından belirlenebilir.

 

Yemek Kartı

 

Şirketler kendi inisiyatiflerine göre belirledikleri bir tutarı yemek ödemesi olarak çalışanlarına verebilir. Yemek kartı özellikle yemekhanesi olmayan bir şirkette çalışanlar için büyük bir avantajdır. Türkiye’de 4857 sayılı İş Kanunu’na göre yemek ücreti verme zorunluluğu olmadığından bu hakkı da esnek yan haklar listesine dahil ediyoruz.

 

Ulaşım Desteği

 

Çalışanlar şirketlerine çok yakın yerlerde oturamayabilirler. Bu da beraberinde araç yakıtı ya da toplu taşıma ücreti gibi ekstra maliyetlere sebep olur. İşverenler isterlerse çalışanlarının bu ekstra masraflarını karşılayabilirler.

 

Eğitim Desteği

 

Çalışanların kişisel ve mesleki gelişimlerini sürdürmelerini sağlayan bir diğer önemli esnek yan haktır. Bu yan hak kapsamında şirketler çalışanlarına mesleki eğitimler, dil kursları ya da sertifikasyon programlarına katılma imkânı sunabilir. Eğitim desteği, çalışanların kendilerini sürekli olarak geliştirebilmeleri ve kariyerlerinde ilerleyebilmeleri için motivasyon sağlar. 

 

Esnek Çalışma Saatleri ve Uzaktan Çalışma İmkanı

 

Çalışanların iş ve özel yaşam dengesini kurmasına olanak tanıyan esnek çalışma saatleri, özellikle ailevi sorumlulukları olan çalışanlar için çok avantajlıdır. Ayrıca, teknolojinin gelişmesiyle birlikte çalışanların ofis dışında çalışabilmesine olanak sağlayan uzaktan çalışma imkânı, esnek çalışma ortamı sunarak çalışan memnuniyetini artırır.

 

Seyahat Avantajları

 

 

Çalışanların iş veya özel seyahatlerinde kullanabilecekleri indirimler veya ek izinler gibi avantajlar sunulabilir. 

 

Spor Salonu Üyeliği

 

Çalışanların fiziksel sağlıklarını desteklemek amacıyla spor salonu üyelikleri veya wellness programları sunulabilir. 

 

Hediye Kartları

 

Çalışanların belirli limitler dahilinde özgürce alışveriş yapmasına imkân tanıyan hediye kartları veya dijital kodlar sağlanabilir. 

 

Ekstra Tatil Günleri

 

Çalışanların iş-yaşam dengesini desteklemek amacıyla ek tatil günleri veya ücretli izinler verilebilir. 

 

Yan Haklar Nasıl Talep Edilir?

 

 

Yan haklar, çalışanların motivasyonunu artırma ve iş tatminini destekleme açısından çok önemlidir. Bu hakların talep edilmesi süreci, iş sözleşmesindeki maddelere ve işverenin politikalarına bağlıdır. Eğer iş sözleşmenizde belirli yan haklar (örneğin, yemek parası, yol yardımı gibi) tanımlanmışsa, işveren bu hakları sağlamakla yükümlüdür. Bu durumda, yan hakların talep edilmesi için ek bir girişimde bulunmana gerek olmaz; işveren bu hakları otomatik olarak sağlamalıdır.  İş sözleşmenizde belirtilmeyen yan hakları talep etmek için ise ihtiyaç ve taleplerinizi belirleyerek işverenle iletişime geçmek gerekir. Eğer bu talepleri olan başka çalışanlar da varsa işverene toplu olarak başvurmak talebin dikkate alınması ihtimalini artırabilir. Bazı şirketler, çalışanların bireysel ihtiyaçlarına göre yan haklarını seçmelerine olanak tanıyan esnek yan haklar programları sunmaktadır. Bu tür bir programın uygulanmasını da talep edebilirsin. Fakat unutma ki yan hakların sağlanması işverenin inisiyatifine bağlıdır ve yasal bir zorunluluk olmayabilir. Ancak, açık ve yapıcı bir şekilde iletmen durumunda işverenin talebinle ilgili bir adım atabilir. İşverenlerin de bütçeleme konusunda dikkatli olmaları önemlidir. Doğru bir bütçeleme yapmak hem çalışanların taleplerinin ne kadarının karşılanabileceğini analiz edebilmek hem de maddi zorluklarla baş başa kalmamak için önemlidir. Bu konuda da Papel Blog yardıma koşuyor. Bütçelemeye dair merak ettiğin soruların cevaplarını Şirketler İçin Bütçeleme: Finansal Planlama, Risk Yönetimi ve Verimlilik Artışı yazımızda bulabilirsin.

 

Gider gösterilebilecek yan haklar ve limitleri neler?

 

 

İşverenler, çalışanlarına sağladıkları belirli yan hakları gider olarak göstererek vergi avantajlarından yararlanabilirler. Bu yan hakların türleri ve gider olarak kabul edilebilecek tutarları, ilgili mevzuat ve güncel yasal düzenlemelere bağlıdır. Belirtilen tutarlar ve koşullar, mevzuattaki değişikliklere bağlı olarak güncellenebileceğinden, güncel limitler ve uygulamalar için ilgili resmi kaynakları takip etmen veya bir vergi uzmanına danışmanı öneririz. Gider olarak bazı yan haklar şunlardır:

 

Yemek Giderleri

 

 

Çalışanlara sunulan yemek hizmetleri veya yemek kartları gibi çeşitli yöntemler işletmeler için gider olarak kabul edilir. Eğer yemek yardımı, yemek kartı veya çeki aracılığıyla sağlanıyorsa, belirli bir tutara kadar olan kısmı vergi matrahından düşülebilir. Bu tutar her yıl güncellenir. Mesela, 2025 yılının güncel günlük yemek bedeli 240 TL + %10 KDV olarak belirlenmiştir. Vergi iadesinin nasıl yapıldığına dair daha çok şey öğrenmek için Vergi İadesi: Nasıl Başvurulur ve Süreç Nasıl İşler? Yazımızı ziyaret edebilirsin .

 

Çalışanlara Ekstra Ödemeler

 

İkramiye, prim, komisyon gibi ek ödemeler ve bayram yardımları, işletmeler tarafından gider olarak gösterilebilir. İşverenler, çalışanlarına bayramlar gibi belirli dönemlerde hediye kartı veya gıda paketi gibi yardımlarda bulunabilirler. Bu tür yardımların gider olarak kabul edilebilmesi için belirli limitler ve koşullar vardır. Özellikle, sağlanan hediye veya yardımların tutarları ve vergi mevzuatındaki güncel düzenlemeleri dikkate almak gerekir.

 

Ulaşım (Yol) Giderleri

 

Çalışanların iş yerine ulaşım masrafları da belirli şartlar altında gider olarak kabul edilir. Eğer işveren, çalışanların ulaşımını servis hizmetiyle karşılıyorsa, bu giderlerin vergi matrahından düşülebilmesi mümkündür. Ayrıca, toplu taşıma kartı veya bileti temini gibi yöntemlerle sağlanan ulaşım yardımları da belirli limitler dahilinde gider olarak kabul edilebilir. 2025 yılının gelir vergisinden muaf güncel yol gideri günlük 126 TL olarak belirlenmiştir.

 

Araç Giderleri

 

İşletmeler, iş süreçlerinde kullanılan araçların satın alma, kiralama, bakım, yakıt ve tamir giderlerini belirli oranlarda gider olarak gösterebilirler

 

Çalışanlara Verilmesi Gereken Yol ve Yemek Paralarının Alt Sınırı Nasıl Belirlenmektedir?

 

İşverenlerin çalışanlarına sağladığı yemek ve yol yardımlarının alt sınırları, Türkiye’de yasal mevzuat ve güncel ekonomik koşullar çerçevesinde belirlenir. Bu yardımların vergi ve sigorta primleri açısından istisna tutulacak tutarları, her yıl güncellenerek Resmî Gazete ‘de yayımlanır. Güncel durum şu şekildedir:

 

Yemek Yardımı

 

İşverenler, çalışanlarına sağladıkları yemek yardımlarını belirli limitler dahilinde gelir vergisi ve damga vergisinden istisna tutabilirler. 2025 yılı için belirlenmiş istisna tutarı, KDV dahil günlük 264 TL’dir. Ayrıca, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) açısından da yemek yardımları belirli limitler dahilinde prime esas kazanca dahil edilmez. Her yıl güncellenen bu limit, günlük brüt asgari ücretin belirli bir yüzdesi olarak hesaplanır.

 

Yol Yardımı

 

Yol yardımı konusunda mevzuatta net bir alt sınır bulunmamakla birlikte, işverenler çalışanlarına sağladıkları ulaşım yardımlarını belirli limitler dahilinde gelir vergisi ve damga vergisinden istisna tutabilirler. Bu limitler, her yıl güncellenerek Resmî Gazete ’de yayımlanır. Örneğin, 2025 yılı için belirlenmiş günlük yol yardımı istisna tutarı KDV dahil 126 TL’dir. Bu istisna tutarları, işverenlerin vergi avantajlarından yararlanabileceği üst sınırları gösterir. İşverenler, çalışanlarına bu tutarların üzerinde de yemek ve yol yardımı sağlayabilirler; ancak aşan kısımlar vergi ve prim matrahına dahil edilir.

 

H2: Yan Haklar Eşit Şekilde Mi Uygulanır?

 

 

İşverenlerin 4857 sayılı İş Kanunu’nun 5. Maddesine göre çalışanlarına karşı eşit davranma yükümlülüğü vardır. Bu ilkeye göre işveren, çalışanlar arasında haklı ve objektif bir neden olmadıkça ayrım yapmamalıdır. Bu eşitlik ilkesi yan hakların uygulanmasında da geçerlidir. Mesela, yemek ücreti gibi yan haklar tüm çalışanlara eşit olarak sunulmalıdır. Eğer sunulmazsa çalışanlar arasında ayrımcılık yapıldığına dair hukuki sorunlarla karşılaşılabilir. Fakat işini telefonla yürüten bir çalışana cep telefonu ve hat verilirken buna gerek duymayan bir çalışana verilmeyebilir. Çünkü bazı yan haklar çalışanların pozisyonlarına göre işlerinin niteliği ve gereklilikleri değişebildiğinden eşitlik ilkesine aykırı olarak değerlendirilmez. Esnek yan hak uygulamalarındaysa çalışanların bireysel ihtiyaçları ve tercihlerine göre farklı seçenekler sunulur. Bu durumda, yan hakların kişiselleştirilmesi söz konusu olsa da temel haklarda eşitlik prensibine dikkat edilmesi gerekir.

 

Kaynaklar: 1, 2.