Karbon Ayak İzi Nedir?

Giriş: İklim krizi artık soyut bir tehdit değil; günlük yaşamımızın her alanına nüfuz eden somut bir gerçek. Artan sıcaklıklar, kuraklıklar, ekstrem hava olayları ve bozulan ekosistemler, insan faaliyetlerinin çevre üzerindeki etkisinin giderek daha görünür hale geldiğinin açık bir göstergesi. İşte tam bu noktada, bireyden kuruma kadar herkesin sorumluluğunu ölçmenin en önemli yollarından biri olan karbon ayak izi kavramı devreye giriyor. Bu yazıda, karbon ayak izinin ne olduğunu, nasıl hesaplandığını, hangi faktörlerden etkilendiğini ve onu azaltmak için neler yapabileceğimizi detaylı bir şekilde ele alıyoruz.

 

Karbon ayak izi nedir?

Bir kişinin, kurumun, etkinliğin ya da ürünün doğrudan ya da direkt olarak sebep olduğu sera gazı emisyonlarının toplamına karbon ayak izi denir. İnsan faaliyetlerinin doğa üzerindeki etkisinin sayısal bir ifadesi olan karbon ayak izi, genellikle karbon dioksit (CO₂) eşdeğeri cinsinden hesaplanır. Bu kavram, insanların günlük faaliyetleri atmosferdeki sera gazı miktarını doğrudan etkilediği için iklim değişikliğiyle mücadelede çok önemli bir göstergedir.

Karbon ayak izi nasıl hesaplanır?

Karbon ayak izi, bir bireyin, ürünün ya da kuruluşun doğrudan ya da dolaylı olarak atmosfere saldığı sera gazlarının (CO₂, CH₄ vb.) toplam miktarının karbondioksit eşdeğeri (CO₂e) cinsinden ölçüsüdür. Peki, nasıl hesaplanır?

 

Sınırları tanımlama

Bu aşamada sorulması gereken ilk soru kimin ya da neyin ayak izinin hesaplanacağıdır. Bir kişinin, kurumun, etkinliğin ya da ürünün meydana getirdiği karbon ayak izi hesaplanabilir. Sonrasında ise scope 1-2-3 dahil olmak üzere coğrafi, zamansal ve faaliyet sınırları netleştirilir. 

 

Emisyon kaynaklarını belirleme

·       Scope 1: Doğrudan emisyonlar (araçlar, yakıt kullanımı, tesisteki yakma)

·       Scope 2: Dolaylı emisyonlar (satın alınan elektrik, ısı, soğutma)

·       Scope 3: Tedarik zinciri, lojistik, iş seyahatleri, atıklar, üretim ve kullanım süreçlerindeki daha dolaylı etkiler.

 

Veri toplama

• Faaliyet verisi: Yerel düzeyde tüketim miktarı (l/h, kWh, km vb.)

• Mali veri: Harcamalar üzerinden emisyon tahmini (spend-based)

• Birleşik (hybrid) yöntem: Hem faaliyet hem de mali veriler kullanılır.

 

Emisyon faktörlerini uygulama

Etkinlik ya da mali verinin her biri bir emisyon faktörü ile çarpılır. Mesela, 1 kWh elektrik = 0,5 kg CO₂e. Çarpımlar her faaliyet türü için hesaplanır ve böylece yıllık değerler elde edilir.

 

Yaşam döngüsü değerlendirmesi (LCA)

Ürün özelinde hesaplama yapılacaksa, “ham madde – üretim – kullanım – imha” süreçlerini kapsayan Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (ISO 14040/44) yapılır.

 

Toplama ve raporlama

Tüm kaynaklardan elde edilen CO₂e değerleri toplanarak toplam karbon ayak izi bulunur. Kurumsal kuruluşlarda bu süreç GHG Protokolü (ISO 14064/67) çerçevesinde raporlanır.

 

Daha kolay bir şekilde anlaşılabilmesi için bir de örnekle açıklayalım:

 

1. Evde yıllık elektrik tüketimi: 3 000 kWh × 0,5 kg CO₂e/kWh = 1 500 kg CO₂e

2. Araba ile yıllık 12 000 km yol → 2 300 kg CO₂e

3. Yıllık uçak seyahati → 800 kg CO₂e

→ Toplam = 4 600 kg CO₂e veya 4,6 ton CO₂e

 

Karbon ayak izini etkileyen faktörler

Karbon ayak izini etkileyen bireysel ve kurumsal faktörler vardır. Bu faktörleri şu şekilde sıralayabiliriz:

 

Bireysel faktörler

Sık uçuş yapmak ve kendi aracını kullanmak gibi alışkanlıklar özellikle de büyük motorlu araçlar karbon ayak izini büyük oranda artırır: bunun yerine bisiklet, toplu taşıma ya da yürüyüş gibi seçeneklere yönelmek daha düşük emisyon anlamına gelir.

              •            Ulaşım alışkanlıkları: Sık uçuş yapmak ve kendi aracını kullanmak gibi alışkanlıklar özellikle de büyük motorlu araçlar karbon ayak izini büyük oranda artırır: bunun yerine bisiklet, toplu taşıma ya da yürüyüş gibi seçeneklere yönelmek daha düşük emisyon anlamına gelir.

• Beslenme tercihi: Kırmızı et ve süt ürünlerine yoğun diyetler, bitki bazlı beslenmeye kıyasla çok daha yüksek sera gazı yayımları oluşturur.

• Enerji kullanımı: Konutun ısıtma, soğutma ve elektrik tüketimi kadar kullanılan enerji kaynaklarının karbon yoğunluğu da önemlidir (örneğin, fosil yakıt veya yenilenebilir). Ev yalıtımı ve enerji verimli cihazlarla önemli kazanımlar elde edilebilir.

• Tüketim ve atık davranışları: Tek kullanımlık eşya, hızlı moda, sık telefon/elektronik değişimi gibi harcamalar gömülü karbon emisyonlarını artırır. Geri dönüşüm ve sürdürülebilir tercihler ise bu etkiyi azaltacaktır.

Kurumsal faktörler

• Faaliyet alanı ve operasyon tipi: Scope 1, 2 ve özellikle Scope 3 (tedarik zinciri, lojistik, ürün kullanımı) emisyonları kurumdan kuruma değişir, özellikle üretim ve enerji yoğun sektörlerde emisyon çok yüksektir.

• Şirket politikaları ve teknolojik altyapı: Enerji verimliliği, atık yönetimi, yeşil tedarik süreçleri gibi stratejiler karbon ayak izinin düşürülmesinde etkilidir.

• Kurumsal yapı ve dış baskılar: Mevzuat, paydaş talepleri, yatırımcı baskısı ve sürdürülebilirlik standartları (CDP, GHG Protokolü, SBTi vb.) emisyonların hesaplanması ve yönetilmesi için teşvik oluşturur.

• Tedarik zinciri kontrolü: Anahtar tedarikçilerle iş birlikleri ile Scope 3 emisyonları kontrol altına alınabilir; bu, özellikle büyük firmalar için çok kritiktir.

 

Karbon ayak izini azaltma yöntemleri

Karbon ayak izini azaltmak için enerji verimliliği artırılmalı, evde ve iş ortamında daha az enerji kullanılmalıdır. Buna enerji tasarruflu ampuller (LED), enerji etiketi olan cihazlar, yalıtım, çift camlı pencereler gibi yapı iyileştirmeleriyle başlanabilir. Bununla beraber fişe takılı halde enerjiyi boş yere tüketen cihazları tamamen kapatmak ya da prizden çekmek de enerji tasarrufu sağlayan başka bir yöntemdir. İklimlendirme ve ısıtmada termostat ayarlarını mevsime göre optimize etmek, sıcak yaz günlerinde gölgelik kullanmak ya da kışın yalıtımı artırmak da enerji kullanımını ciddi oranda düşürecektir. Taşıma alışkanlıklarınızı değiştirmek de bir diğer önemli konudur. Özellikle özel araç yerine bisiklet, yürüyüş veya toplu taşımayı tercih etmek sera gazlarını azaltmak için uygulanabilecek iyi bir yöntemdir. Tüketim alışkanlıklarında ise öncelik bitki temelli beslenme ve yerel gıda kullanımında olmalıdır; et ve süt tüketimini azaltmak, yıllık karbon ayak izinden belirgin ölçüde tasarruf sağlar. Ayrıca, hızlı modadan kaçınmak, ikinci el alışveriş yapmak veya dayanıklı ürünler tercih etmek de üretim kaynaklı gömülü emisyonları azaltacaktır. Evde su kullanımını düzenlemek — mesela kısa duşlar, düşük akışlı musluklar — ve çamaşırları düşük sıcaklıkta, dolu makinayla yıkamak da enerji ve su tasarrufu sağlayacak bir diğer yöntemdir. Bütün bu yöntemlerin bir araya gelmesi bireysel yaşam tarzında enerji kullanımı seviyesini ciddi oranda düşürecek ve karbon ayak izini düşürmek için fazlasıyla etkili bir yaklaşım olacaktır.

Sürdürülebilir bir dünya için karbon ayak izimizi minimuma indirmek önemli. Peki sürdürülebilir finans bu konuda neler yapıyor? Bu sorunun yanıtını Sürdürülebilir Finans Nedir? Yazımızda ele alıyoruz.

 

Kaynaklar: 1.

 

Bu blog yazısında sunulan bilgiler; yalnızca genel nitelikte olup hukuk, finans veya yatırım danışmanlığı teşkil etmemektedir. İçerik, bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, özel durumlarınız için profesyonel danışmanlık almanız tavsiye edilir. Yazıda yer alan ifadeler, herhangi bir bağlayıcılık veya sorumluluk doğurmamakta, yalnızca yazarın değerlendirmelerini yansıtmaktadır. Alacağınız kararlarda tüm sorumluluk tarafınıza ait olup, Papel Elektronik Para ve Ödeme Hizmetleri A.Ş. bu bağlamda herhangi bir yükümlülük kabul etmemektedir.