Deneme Süresi Nedir? İş Sözleşmesinde Süre ve Haklar

Yeni bir işe başladığında aklına “Bu iş bana uygun mu, işveren beklentilerimi karşılayacak mı?” soruları gelebilir. İşte deneme süresi, bu sorulara yanıt bulmak için işçi ve işverene tanınan güvenli bir dönemdir. Bu yazıda, deneme süresinin ne olduğunu, kaç ay sürebileceğini, bu dönemde işten ayrılma ve çıkarılma koşullarını, SGK bildirimi ve primlerin nasıl işlediğini ve sürenin sonunda tarafların hangi hak ve yükümlülüklere sahip olduğunu tüm ayrıntılarıyla ele alıyoruz.

 

Deneme süresi nedir?

Deneme süresi, işçi ile işverenin birbirini tanıması, işin gereklerini ve çalışma koşullarını değerlendirmesi amacıyla iş sözleşmesine eklenen bir hükümdür. Bu süre boyunca işçi, işyerinin düzenini ve işin kendisine uygun olup olmadığını görürken; işveren de işçinin yetkinliğini, uyumunu ve performansını gözlemleme fırsatı bulur. Türk İş Kanunu’nun 15. maddesine göre deneme süresi en fazla iki ay olarak belirlenmiştir, ancak toplu iş sözleşmeleri ile bu süre dört aya kadar uzatılabilmektedir. Deneme süresi içinde taraflardan herhangi biri iş sözleşmesini ihbar süresi beklemeden ve tazminat ödemeden feshedebilir. Buna karşın, işçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklı tutulur. Deneme süresinin yasal dayanağını İş Kanunu’nun 15. maddesi oluştururken, Türk Borçlar Kanunu’nun ilgili hükümleri ve Yargıtay kararları da bu uygulamayı destekleyen düzenlemeler getirmektedir. Bu yönüyle deneme süresinin hem işçi hem de işveren açısından güvence sağlayan, iş ilişkisini kalıcı hale getirmeden önce karşılıklı uyumu test etme imkânı sunan bir düzenleme olduğu söylenebilir.

Deneme süresi kaç gün veya ay sürer?

Deneme süresinin ne kadar süreceği Türk İş Kanunu’nda açıkça düzenlenmiştir. Kanuna göre, iş sözleşmesine deneme kaydı konulduğunda bu sürenin en fazla iki ay olması gerekir. Ancak toplu iş sözleşmeleriyle bu süre dört aya kadar uzatılabilir. Bunun dışında, kanunda herhangi bir asgari süre öngörülmemiştir; yani taraflar isterlerse deneme süresini daha kısa belirleyebilir. Mesela bir iş sözleşmesinde deneme süresi yalnızca bir ay olarak kararlaştırılabilir. Bu noktada önemli olan, kanunun çizdiği azami süre sınırının aşılmamasıdır. Eğer bireysel iş sözleşmesinde iki aydan uzun bir deneme süresi belirlenmişse, fazla kısım geçersiz sayılır ve kanundaki üst sınır dikkate alınır. Ayrıca deneme süresi, işçinin fiilen işe başladığı tarihten itibaren işlemeye başlar; sözleşmenin imzalandığı tarihten değil. Dolayısıyla deneme süresi, işçi ve işverenin anlaşmasına göre değişiklik gösterebilse de her durumda yasal sınırlar içinde kalması zorunludur.

 

Deneme süresinde işten çıkarma ve ayrılma

Deneme süresi içinde işten çıkarma veya işten ayrılma durumunda bildirim süresi, ihbar tazminatı ve diğer haklar açısından Türk İş Kanunu’na göre durum şöyle:

 

Bildirim süresi gerekir mi?

Deneme süresi içerisinde hem işçi hem işveren açısından bildirim süresi beklenmez ve kanunen de zorunlu değildir. Yani deneme süresi süresince taraflardan biri, diğerine önceden haber verme yükümlülüğü olmadan iş sözleşmesini feshedebilir.

 

Tazminat ve ihbar hakkı var mı?

Deneme süresi boyunca iş sözleşmesi feshedilmesi durumunda ihbar tazminatı ve kıdem tazminatı gibi haklar doğmaz. Yani bu süre içinde hem işverenin hem de işçinin fesih yapması halinde ihbar yükümlülüğü ve ihbar tazminatı verilmesi gerekmez. Fakat, çalışılan günlere ilişkin ücret ve diğer haklar saklıdır; mesela hafta tatili ücreti, genel tatil ücreti, fazla mesai varsa bunların ödenmesi gerekir. Ayrıca, deneme süresi bittikten sonra iş sözleşmesi devam ediyorsa ve sonra fesih söz konusu olursa, normal iş hukukundaki bildirim süreleri ve tazminat hakları devreye girer.

SGK bildirimi ve primler deneme süresinde nasıl işler?

İşçinin ve işverenin birbirlerini denemesi amacıyla konulsa da deneme süresi sürecinde işverenin SGK yükümlülükleri ortadan kalkmaz. İşçi işe başladığı ilk günden itibaren Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmeli ve primleri düzenli şekilde yatırılmalıdır. Deneme süresinde çalışılan her gün için iş kazası, hastalık ve emeklilik sigortası dahil tüm zorunlu primler de ödenir. Bununla beraber, ay içerisinde işçinin rapor alması veya işe ayın ortasında başlaması gibi durumlardan dolayı işçi tam süre çalışmamışsa işveren eksik gün bildirimi yapmakla yükümlüdür. Deneme süresinde işçinin sigortasız çalıştırılması kayıt dışı istihdam sayılır ve hem idari para cezasına hem de hukuki sorumluluklara yol açar. Çalışılan günler için ücret ve diğer işçilik hakları saklıdır; bu süreler emeklilik ve diğer sosyal güvenlik haklarının hesabına dahil edilir. Dolayısıyla deneme süresinde, işverenin normal bir çalışma dönemi gibi işçinin tüm SGK yükümlülüklerinin yerine getirmesi gerekir.

 

Deneme süresi sonunda tarafların hak ve yükümlülükleri

Deneme süresi sona erdiğinde, eğer sözleşme devam ediyorsa işçi tam statüde iş ilişkisinin parçası olur ve bu süre boyunca yapılan değerlendirme sonucu işveren işçinin uygunluğuna karar verir. Deneme süresi sona erdiği halde işveren iş sözleşmesini feshetmek isterse ve bu fesih deneme süresi içinde yapılmamışsa, artık normal fesih kuralları devreye girer; bu durumda işverenin bildirim süresi ve ihbar tazminatı yükümlülüğü doğar. Öte yandan işçi açısından bakıldığında deneme süresi dolduktan sonra da ücret, sigorta primi, fazla mesai, ulusal bayram/ genel tatil ücretleri gibi çalışma hakları aynen geçerliliğini korur; bu süre çalışılan süre olarak kıdem ve diğer sürelere dahil edilir.

Tarafların deneme süresi boyunca ve sonrasında birbirlerine karşı sadakat, iş görme, itaat ve eşit davranma gibi temel işçi ve işveren yükümlülüklerini devam ettirme zorunluluğu vardır. İşveren; işçiyi devamla çalıştırmayı düşünüyorsa, performans değerlendirmesini açıkça yapmalı, değerlendirme ölçütlerini önceden belirlemeli ve işçinin eksiklerini varsa fırsat vererek gidermesine olanak sağlamalıdır. Ayrıca, deneme süresi sonunda işçinin sözleşmesinin devam etmesi halinde, işe yerleşmiş gibi tüm çalışma koşulları, yan haklar ve sosyal güvenlik açısından işçi tam hak sahibi olur. Eğer taraflardan biri deneme süresi biter bitmez fesih kararı alıyorsa, bu fesih kararının deneme süresi şartlarına ve yasal sınırlarına uygun olması gerekir; örneğin deneme süresi kanunda belirlenen süreleri aşmamalı, fesih keyfi olarak yapılmamalıdır. İşçinin bu dönemde uğradığı haksızlık varsa, dava yoluyla haklarını talep etme hakkı saklıdır.

 

Kaynaklar: 1.

 

Bu blog yazısında sunulan bilgiler; yalnızca genel nitelikte olup hukuk, finans veya yatırım danışmanlığı teşkil etmemektedir. İçerik, bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, özel durumlarınız için profesyonel danışmanlık almanız tavsiye edilir. Yazıda yer alan ifadeler, herhangi bir bağlayıcılık veya sorumluluk doğurmamakta, yalnızca yazarın değerlendirmelerini yansıtmaktadır. Alacağınız kararlarda tüm sorumluluk tarafınıza ait olup, Papel Elektronik Para ve Ödeme Hizmetleri A.Ş. bu bağlamda herhangi bir yükümlülük kabul etmemektedir.