Yatırım Fonları ile İlgili Bilmen Gerekenler: Türleri, Avantajları ve Vergilendirme

Seçilen yatırım araçları ise her birimiz için farklı: her ay bir çeyrek altın almak da bir yatırım, türev piyasalarda kaldıraçlı işlem yapmak da.

Yatırım fonlarının arkasında çok temel bir mantık yatıyor: Birikimleri işinde uzman yatırımcılara emanet etmek. Yatırım yapmak için bir şirketin bilançosunu okumayı, teknik ve temel analiz yapmayı bilmek zorunda değiliz. Her birimiz birikimlerimizi yönetmesi için bir yatırım danışmanından profesyonel danışmanlık da alamayız.

Yatırım fonları tam burada devreye giriyor. Yasa ve mevzuat ile kurulmuş birer 'havuz' işlemi görüyorlar. Yüzlerce, hatta binlerce yatırımcı, tasarruflarını fonun izahnamesinde belirtilen yatırım araçlarında değerlendirmek için fona aktarıyor. Profesyonel fon yöneticileri ise fon izahnamesinde belirttikleri araçlara yatırım yapıyor.

Yatırım Fonu Türleri Nelerdir?

Fon yatırımı, birçok farklı sermaye piyasası aracına yatırım imkânı sunar. Hisse senedinden kıymetli madenlere, borçlanma araçlarından para piyasası fonlarına tasarruflarınızı fonlar aracılığıyla değerlendirebilirsiniz. Türkiye’de 9 farklı yatırım fonu türü bulunur:

• Para piyasası fonları
• Borçlanma araçları fonları
• Değişken fonlar
• Hisse senedi fonları
• Fon sepeti fonları
• Kıymetli madenler fonları
• Karma şemsiye fonları
• Katılım fonları
• Serbest fonlar

Para Piyasası Fonları

Portföyünün tamamı likiditesi yüksek para ve sermaye piyasası araçlarından oluşan fonlardır. Genelde düşük riskli olan para piyasası fonları devlet tahvilleri, hazine bonoları ve repo gibi araçlara yatırım yapar.

Borçlanma Araçları Fonları

Fon portföyünün 'en az' yüzde 80'i yerli ve yabancı borçlanma araçlarına yatırılan fonlardır. Hem kamu hem de özel sektör borçlanma araçlarına yatırım yapabilir.

Değişken Fonlar

Fon yöneticisinin daha serbest olduğu fonlardır. Diğer fon türlerinde olan 'en az yüzde 80'i' gibi bir sorumluluk yoktur.

Hisse Senedi Fonları

Fon portföyünün en az yüzde 80'inin hisse senetlerinde olduğu fonlardır. Sadece Borsa İstanbul'a yatırım yapan hisse senedi fonları olduğu gibi, yabancı ülke borsalarına yatırım yapan fonlar da vardır. Ayrıca, sadece belli sektördeki şirket hisselerini alan hisse senedi fonları da bulunur.

Fon Sepeti Fonları

Fon sepeti fonları, adından da anlaşılacağı üzere yatırım fonlarına ve borsa yatırım fonlarına yatırım yapar. Fon portföyünün en az yüzde 80'i devamlı olarak yatırım fonlarında bulunur.

Kıymetli Madenler Fonları

Altın ve gümüş gibi değerli madenlere yatırım yapan fonlardır. Portföyün en az yüzde 80'i, kıymetli madenlerde ve kıymetli madenlere dayalı sermaye piyasası araçlarında bulunur.

Karma Şemsiye Fonları

Fon portföyünün en az yüzde 80’i ortaklık paylarına, borçlanma araçlarına veya kira sertifikalarına yatırım yapan fonlardır. Her birinin değeri fon portföyünün yüzde 20’sinden az olmamalıdır. Karma fonlar temettü, faiz ve kira sertifikası geliri elde etmeyi hedefler.

Katılım Şemsiye Fonları

Katılım fonları, faize duyarlı yatırımcıların tercih ettiği fonlardır.Fon portföyünün yüzde 100'ü sürekli olarak kira sertifikaları, katılma hesapları, ortaklık payları, altın ve diğer kıymetli madenler ile kurulca uygun görülen diğer faize dayalı olmayan para ve sermaye piyasası araçlarından oluşur.

Serbest Fonlar

Serbest fonlar sadece 'nitelikli yatırımcı'ların yatırım yapabildiği fonlardır. Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen şartlara göre nitelikli yatırımcı, en az 1 milyon Türk lirası tutarında Türk ve/veya yabancı para ve sermaye piyasası aracına sahip olan gerçek ve tüzel kişilerdir.

Yatırım Fonları Nereden Alınabilir?

Türkiye'de birçok özel ve kamu bankasının portföy şirketleri vardır. Ayrıca kanunla kurulmuş finansal kuruluşlar da portföy hizmeti sunar. Banka ve finansal kuruluşlar tarafından oluşturulan fonların büyük bir kısmı, Türkiye Elektronik Fon Alım Satım Platformu (TEFAS) sistemine kayıtlıdır. Takasbank tarafından işletilen TEFAS, portföylere kolay erişim sağlar. Örneğin, sizin A bankasında hesabınız var fon yatırımı yapmak istiyorsunuz. Bankanın mobil uygulamasından ya da internet sitesinden başvuru yaparak, Merkezi Kayıt Kuruluşu nezdinde kendi adınıza ücretsiz hesap açabilirsiniz. Ardından, A bankasının sunduğu tüm fonlara yatırım yapabilirsiniz. Ayrıca, diğer banka ve finansal kuruluşların yatırımcı kabul eden ve TEFAS'ta bulunan fonlarına da A bankasındaki hesabınızdan yatırım yapabilirsiniz. Yani yatırım hesabınız A bankasında olsa da B ya da C bankasının oluşturduğu bir fona, bu bankalarda hesap açmadan kendi bankanızdan yatırım yapabilirsiniz.

Ancak her fon TEFAS'ta bulunmak zorunda değildir. Bankalar ve finansal kuruluşlar sadece belli sayıda yatırımcı için özel fonlar da oluşturabilir. TEFAS sisteminde bulunmayan bu tür fonlara yatırım yapmak için ilgili banka veya portföy şirketiyle direkt iletişime geçmek gerekir.

Fonlara yatırım yapmak mantıklı mı?

Her yatırım aracı kişiseldir. 60 yaşında finansal özgürlüğünü kazanmış birinin bir yatırımdan beklentisi ile 25 yaşında risk iştahı yüksek bir yatırımcının beklentileri farklıdır. Birine çok kârlı görünen bir yatırım, diğer için çok riskli olabilir. O yüzden bir yatırım aracını 'mantıklı' ya da 'kârlı' olarak değerlendirmeden önce, 'ne tür yatırımcı için uygun' sorusunu sormak gerekir. Portföy büyüklüğü, yatırımcının yaşı, yatırımın geri dönüşü için hedeflediği vade, risk iştahı gibi birçok farklı faktör, farklı yatırım araçları arasında seçim yaparken göz önünde bulundurulmalıdır.Fonların sağladığı en önemli avantajlardan biri ise SPK lisanslı uzmanlar tarafından yönetilmeleridir. Bu sayede olası tüm senaryoları çalışan, tüm mesaisini yatırımın yapıldığı alanlarda harcayan bir profesyonel tarafından paranız yönetilir. Bu ise riski düşüren ve geliri yükselten önemli bir etkendir.

Yatırım Fonlarında Vergi Oranları Nelerdir?

Resmî Gazete’de 1 Mayıs 2024'te yayınlanan Cumhurbaşkanlığı kararı sonrası, Türkiye'de fon yatırımlarına ilişkin vergi oranları değişti. Yeni kararda, Türk lirası cinsinden yatırım fonlarından elde edilen gelirlerde stopaj oranı yüzde 7,5'a çıkarıldı. Ancak bu oran, 23 Aralık 2020-30 Nisan 2024 tarihleri arasında edinilen yatırım fonu paylarından elde edilen gelirler için geçerli olmayacak.

Diğer yandan, döviz cinsinden yatırım fonlarından elde edilen gelirlerde stopaj oranı yüzde 10'da kaldı. Söz konusu oranlar 31 Temmuz 2024 tarihine kadar geçerli olacak. Bu tarihten oranlar tekrar değiştirilebilir ya da aynı bırakılabilir.

Yatırım Fonlarının Avantaj ve Dezavantajları Nelerdir?

Her yatırım aracında olduğu gibi fon yatırımında avantaj ve dezavantajlar var. Bu avantaj ve dezavantajlar çoğu zaman subjektif olsa da yatırım yapmadan önce iyi araştırılma yapılması gerektiğini belirtelim.

Yatırım Fonlarının Avantajları

Portföyü Çeşitlendirme

Yatırım fonları; hisse senetleri, tahviller, emlak, altın ya da diğer emtialar gibi farklı varlıklara yatırım imkânı tanıyarak, riski dağıtma imkânı sunar. Bu sayede 'tüm yumurtaları aynı sepete koymadan' yatırım yapılır. Belirli sektörleri etkileyen olası dramatik düşüşlerden daha az etkilenilir.

Profesyonel Yönetim

Yatırım fonları, finans piyasalarında uzmanlaşmış profesyoneller tarafından yönetilir. Bu sayede bireysel yatırımcılar çok az zaman harcayarak yatırımlarının iyi yönetildiğinden emin olabilir.

Erişilebilirlik

Fon yatırımına çok düşük sermayelerle de yatırım yapılabilir. Bazı fonlar 10 liralık dahi fon alımına izin verir. Bu sayede çok az sermaye ile çeşitli yatırım araçlarına yatırım yapılır.

Likidite

Yatırım fonları genellikle yüksek likiditeye sahiptir. Bu da yatırımcıların diledikleri zaman fondaki paylarını nakde çevirmesine olanak tanır.

Fon Yatırımının Dezavantajları

Yönetim Ücretleri

Yatırım fonları, yönetim ve hizmet ücretleri gibi maliyetler içerir. Bu ücretler, elde edilen getirilerden düşülür.

Piyasa Riskleri

Yatırım yapılan fonlar da piyasa dinamiklerine bağlıdır. Yani piyasalardaki dalgalanmalardan etkilenebilirler.

Valör Süreleri

Fon yatırımında genelde valör süreleri T1 ve daha uzun olur. Valör, bir işlemin yapıldığı tarih ile gerçekleştiği tarih arasındaki farktır. Örneğin valörü T2 olan bir işlemde, işlem yapıldıktan 2 gün sonra emir gerçekleşir. Özellikle yabancı borsalarda işlem yapan fonlarda valör T3'e kadar çıkabilir. Bu da fon yatırımlarını aynı gün nakde dönüştürmek isteyen yatırımcılar için olumsuz bir faktör olabilir.