Sürdürülebilir Finans Nedir? Yeşil Finans Teknolojileri

Günümüz dünyasında çevresel sorunlar, toplumsal eşitsizlikler ve kurumsal şeffaflık eksiklikleri, finans sektörünü köklü bir dönüşüme zorluyor. Bu değişim hem bireysel hem kurumsal yatırımcılar için yeni fırsatlar sunarken, finans dünyasının geleceğini de yeniden tanımlıyor. Bu yazıda, sürdürülebilir finans kavramını, kullanılan araçları, teknolojik gelişmeleri ve regülasyonları detaylı şekilde ele alıyoruz.

 

Sürdürülebilir finans nedir?

Finansal kararların sadece kısa vadeli kar değil çevresel, sosyal ve yönetişim (ESG) kriterlerinin de dikkate alınarak verilmesine sürdürülebilir finans denir. Finans sektörünü daha sorumlu ve topluma duyarlı hale getiren ESG kriterleri, finansal kararlar alınırken daha bilinçli olunmasını amaçlar. Bu bilinçli kararlar da hem çevresel hem de sosyal krizlere uyum sağlayabilen bir ekonominin inşasına hizmet eder. Burada ifade ettiğimiz çevresel, sosyal ve yönetişimden oluşan ESG kriterlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

 

• Çevresel (environmental): Doğal kaynakların kullanımı, karbon emisyonu, biyolojik çeşitlilik ve benzeri konular

• Sosyal (social): İşçi hakları, toplumsal eşitlik, sağlık ve güvenlik ve benzeri alanlar

• Yönetişim (governance): Şeffaflık, etik yönetim, hesap verebilirlik ve benzeri faktörler

 

Sürdürülebilirlikle ilgili en önemli konu başlıklarından biri de karbon ayak izi. Karbon ayak iziyle ilgili sorularına Karbon Ayak İzi Nedir? Yazımızdan cevap bulabilirsin.

Sürdürülebilir finans araçları ve yatırımlar

Sürdürülebilir finansın temel araçlarından biri yeşil tahvillerdir. Yeşil tahviller, sadece çevresel fayda sağlayacak projelerin finansmanında kullanılan özel borçlanma araçlarıdır. Genellikle yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, temiz su ve atık yönetimi gibi projeleri desteklemek amacıyla ihraç edilen bu tahviller, Türkiye’de hem kamu hem de özel sektör düzeyinde yaygınlaşmaktadır. Mesela, TSKB Türkiye’de ilk yeşil tahvil ihraç eden kurum olmuş; Hazine ve Maliye Bakanlığı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Arçelik ve Limak gibi kurumlar da son yıllarda bu alanda adım atmıştır. Bu noktada şirketler ya da kamu kurumları tarafından çıkarılan yeşil tahvillerde elde edilen fonların nasıl kullanılacağı ve bu kullanımın çevresel etkileri, uluslararası standartlar doğrultusunda şeffaflıkla raporlanmalıdır. Bu alanda en çok bilinen standartlar arasında ICMA’nın belirlediği Green Bond Principles (GBP) ve Climate Bond Standard (CBS) yer alır.

 

ESG yatırımları da bir diğer sürdürülebilir finans aracıdır ve çevresel, sosyal, yönetişim kriterlerini temel alan yatırım türlerini kapsar. ESG yatırımlarında, yalnızca finansal performansa değil, aynı zamanda şirketlerin çevresel etkilerine, sosyal sorumluluklarına ve kurumsal yönetim ilkelerine uygunluğuna da dikkat edilir. Bu yatırımlar genellikle ESG kriterlerine göre oluşturulmuş fonlar, tahviller veya borsada işlem gören şirket hisseleri aracılığıyla yapılır. ESG tahvilleri içinde yer alan “sustainability-linked bond” (sürdürülebilirliğe bağlı tahvil) gibi yeni nesil ürünler, ihraççı kurumların belirli sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmaları şartına bağlanır. Eğer bu hedeflere ulaşılmazsa daha yüksek faiz ödenmesi gibi yaptırımlar uygulanır. Son yıllarda hem kurumsal hem bireysel yatırımcılar için ESG yatırımları hem riskleri azaltma hem de uzun vadede sürdürülebilir getiri sağlama açısından önemli bir araç haline gelmiştir. Ancak bu yatırımlarda “greenwashing” yani gerçekte sürdürülebilir olmayan uygulamaların sürdürülebilir gibi gösterilmesi gibi riskler bulunduğundan, düzenleyici otoriteler denetimleri sıkılaştırmaktadır.

 

Yeşil finans teknolojilerinin rolü

Sürdürülebilir finans alanını hem kavramsal hem de operasyonel olarak dönüştüren yeşil finans teknolojilerinin rollerini şu şekilde özetleyebiliriz:

 

Şeffaflık ve güven (Blockchain – DLT)

Blockchain tabanlı sistemler, yeşil projeler için sağlanan fonların kaynaklarını, harcamalarını ve sonuçlarını “değiştirilemez” bir kayıt zinciriyle belgeleyerek açık ve itibarlı bir yapı kurar. Bu sayede yatırımcılar, paralarının gerçekten taahhüt edilen projelere gittiğini doğrulayabilir. Bununla beraber, blockchain tabanlı sistemler, karbon kredisi gibi varlıkların takibi ve ticareti için de güvenli ve otomatik platformlar oluşturur.

 

Veri analizi ve risk yönetimi (Yapay zeka & büyük veri)

Yapay zeka (AI) ve büyük veri (Big Data), şirketlerin çevresel etkileri, sürdürülebilirlik performansları, tedarik zinciri süreçleri gibi derin bilgileri analiz ederek yatırım kararlarını geliştirmesinin yanı sıra; finansal ve çevresel riskleri daha hızlı tanıyarak iklim senaryolarını modeller ve ESG hedeflerine uygun portföyler oluşturur.

 

Dijital platformlar ve erişilebilirlik

Mobil & web uygulamalar sayesinde kişiler veya kurumlar, enerji verimliliği, karbon azaltımı veya toplumsal fayda gibi spesifik sürdürülebilir projelerine doğrudan yatırım yapabilir. Ayrıca akıllı kontratlarla otomatik KPI performansı ölçümü sağlanarak, sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmayan kurumlara değerlemeye bağlı yaptırım uygulanabilir.

 

Akıllı şebekeler ve IoT entegrasyonu

Akıllı şebekeler içerisinde, enerji üretimi ve tüketim verileri IoT sensörleri ile gerçek zamanlı izlenir. AI ile bu veriler entegre edilerek enerji akışı optimize edilir, prosumer modeller desteklenir ve enerji yatırımlarının sürdürülebilirliği artırılır.

 

Düzenleyici standartlar ve ESG uyumlu finansal ürünler

Finansal kurumlar teknoloji sayesinde, AB Taksonomisi gibi regülasyonlara uygun şekilde portföylerini sınıflayarak “green asset ratio” gibi metrikleri otomatik hesaplayabilir. Bu sayede hem regülatif uyum hem de “greenwashing” riskleri minimize edilir.

 

Etki ölçümü ve performans takibi

AI ve Blockchain birleşimi, bir yatırımın çevresel/sosyal etkilerini (emisyon azaltımı, su tasarrufu, toplumsal fayda) gerçek zamanlı takip eder, performans hedeflerine ulaşılmadığında otomatik uyarı ve yaptırım mekanizmaları devreye sokulur.

Sürdürülebilir finansta regülasyonlar ve standartlar

Küresel çaptaki ve Türkiye’deki sürdürülebilir finans regülasyonları ve standartlarını şu şekilde listeleyebiliriz:

 

Küresel düzenleyici çerçeveler

·       ISSB- Uluslararası Sürdürülebilirlik Standartları Kurulu: Dünya borsalarında yer alan ve Uluslararası Muhasebe Standartları Vakfı (IFRS Foundation) tarafından oluşturulup ISSB tarafından geliştirilen sürdürülebilirlik raporlama standartları, finansal ve sürdürülebilirlik verilerini birleştirir. Bu standartlar 25’ten fazla büyük piyasada 2025 itibarıyla zorunlu hale gelmektedir.

·       EU Taksonomisi: Hangi ekonomik faaliyetlerin “çevresel olarak sürdürülebilir” olduğunu tanımlayan bu sınıflandırma sistemi 2020 yılında yürürlüğe girmiştir. Tanımlar, altı çevresel hedefi kapsar. Bu kapsamlardan bazıları şunlardır; iklim değişikliği, biyolojik çeşitlilik, döngüsel ekonomi…

·       SFDR- AB Sürdürülebilir Finans Açıklama Yönetmeliği: Fonlar ve finansal danışmanlar için zorunlu şeffaflık kurallarını koyarak ESG iddialarının doğruluğunu artırmayı hedefler.

·       TCFD- İklim İlişkili Finansal Açıklamalar Görev Gücü: Şirketlerin iklim riskleri ve stratejileri hakkında açıklama yapmalarını sağlayan tavsiye çerçevesidir. 2025’ten itibaren birçok ülkede raporlama zorunlu hale gelmekte. 

·       SASB → ISSB entegrasyonu: SASB tarafından geliştirilen sektör bazlı ESG muhasebe standartları, ISSB kurallarına entegre edilmesiyle beraber uluslararası geçerlilik kazanmıştır.

·       NGFS- Yeşil Finans Sistemi Ağı: Merkez bankaları ve denetleyici otoriteler arasında sürdürülebilir finans uygulamalarını koordine eden küresel bir yapı; Fed’in 2025’te ayrılmasının ardından hâlâ ~75 üyesi vardır.

 

Türkiye’deki düzenleyici çerçeveler

·       TSRS – Türkiye Sürdürülebilirlik Raporlama Standartları: 28 Aralık 2023’te yayımlanan Resmî Gazete’ye göre 1 Ocak 2024’ten itibaren belirli büyüklükteki şirketler (500 m⁺ TL aktif, 1 milyar TL⁺ gelir, 250+ çalışan, vs.) tarafından zorunludur. Bu standartlar, KGK tarafından, global ISSB, GRI, CSRD gibi standartlarla uyumlu şekilde yayımlanmıştır.

·       Borsa İstanbul Sürdürülebilirlik Rehberi: KGK ve Borsa İstanbul iş birliğiyle kurumsal şirketler için şeffaf ESG raporlama önerileri içerir.

·       AB taksonomisine uyum çalışmaları: Ticaret Bakanlığı, AB Green Deal’e bağlı çalışmalarda Türkiye’de taksonomi altyapısı geliştirerek finansman süreçlerine uyumu teşvik eder.

·       Enerji Piyasası Kurumu & SPK düzenlemeleri: Karbon düzenlemeleri (ETS), sınırda karbon vergisi (CBAM) ve yeşil krediler konusunda finansal kurumlardan raporlama istenmektedir.

 

 

Kaynaklar: 1, 2.

 

Bu blog yazısında sunulan bilgiler; yalnızca genel nitelikte olup hukuk, finans veya yatırım danışmanlığı teşkil etmemektedir. İçerik, bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, özel durumlarınız için profesyonel danışmanlık almanız tavsiye edilir. Yazıda yer alan ifadeler, herhangi bir bağlayıcılık veya sorumluluk doğurmamakta, yalnızca yazarın değerlendirmelerini yansıtmaktadır. Alacağınız kararlarda tüm sorumluluk tarafınıza ait olup, Papel Elektronik Para ve Ödeme Hizmetleri A.Ş. bu bağlamda herhangi bir yükümlülük kabul etmemektedir.