Faiz Nedir? Türleri, Faiz Oranın Etkileri ve Sonuçları

 

Faiz, ekonomilerin temel yapı taşlarından biridir ve hem bireyler hem de kurumlar için finansal kararların merkezinde yer alır. Günümüzde kredi kullanımı, tasarruflar, yatırımlar ve borçlanma gibi birçok işlemde faiz kavramı karşımıza çıkar. Ancak faizin ne olduğu, nasıl çalıştığı ve ekonomiyi nasıl etkilediği çoğu zaman karmaşık bir konu olarak görülür. Papel Blog bu yazısında faizin tanımından türlerine, faiz oranlarını etkileyen faktörlerden ekonomik sonuçlarına kadar kapsamlı bir bakış sunuyor.  

 

Faiz Nedir?

 

En yalın tanımıyla, ödünç verilen para ya da sermayenin kullanımı karşılığında ödenen bedele faiz denir. Genellikle yüzde olarak ifade edilen faiz belirli bir süre sonra anapara üzerine eklenir. Örneğin bankadan kredi aldın. Bu kredi için bankaya geri ödemen gereken tutar, aldığın para ve bu tutara eklenen faizin toplamıdır. Ekonomik istikrarın korunması ve finansal büyümeyi teşvik etmek için merkez bankaları ya da diğer finansal kuruluşlar tarafından faiz oranları belirlenirken enflasyon, piyasa koşulları ve para politikaları gibi çeşitli faktörler göz önünde bulundurulur. 

 

Faiz Türleri Nelerdir?

 

 

Faiz, ödünç alınan veya verilen paranın kullanımına karşılık ödenen bedeldir. Finansal işlemlerin niteliğine ve koşullarına göre çeşitli kategorilere ayrılır. Başlıca faiz türleri şunlardır:

 

Anapara (Sermaye) Faizi

 

Ödünç verilen bir miktar paraya vade tarihine kadar işletilen faiz türüdür.

 

Temerrüt (Gecikme) Faizi

 

Borçlunun borcunu vadesinde ödememesi durumunda, geciken süre için ödenen faiz türüdür.

 

Kanuni Faiz

 

Taraflar arasında faiz oranı belirlenmemişse, kanun tarafından belirlenen faiz oranını ifade eder.

 

Akdi Faiz

 

Tarafların sözleşme ile belirledikleri faiz oranıdır; anapara faizi ya da temerrüt faizi niteliğinde olabilir.

 

Basit Faiz

 

Basit faiz yalnızca anapara üzerinden hesaplanan faizdir. Bu faiz, belirlenen dönem sonunda anaparaya eklenir, ancak sonraki dönemlerde bu eklenen faiz üzerinden tekrar faiz hesaplanmaz. Mesela, 10.000 TL anapara ve %10 faiz oranı ile 2 yıl sonunda elde edilecek faiz getirisi şu şekilde hesaplanır:

10.000 TL × 0,10 × 2 = 2.000 TL

 

Bileşik Faiz

 

Bileşik faiz her dönemde kazanılan faizin anaparaya eklenerek, bir sonraki dönemde bu yeni toplam üzerinden faiz hesaplanmasıdır. Yani anaparaya eklenen faizin de faiz getirerek faize faiz işletilmesine bileşik faiz denir. Bu yöntemle, faiz getirisi her dönemde artarak büyür. Türk hukukunda bileşik faiz kural olarak yasaktır; ancak Türk Ticaret Kanunu’nda belirtilen bazı istisnalar bulunmaktadır. Bileşik faiz hesaplama formülü şu şekildedir:

 

A = P × (1 + r/n)^(n×t)

 

Burada,

A: Vade sonunda elde edilecek toplam tutar (anapara + faiz)

P: Başlangıçtaki anapara

r: Yıllık faiz oranı (ondalık olarak)

n: Faizin yılda kaç kez bileşiklendiği

t: Yıl cinsinden toplam vade süresi

 

Sabit Faiz

 

Sabit faizde kredi veya yatırım süresi boyunca faiz oranı değişmez. Bu sayede, ödenecek ya da elde edilecek faiz miktarını önceden bilmek mümkün olur ve daha kolay bir şekilde finansal planlama yapılabilir.

 

Değişken Faiz

 

Değişken faizde faiz oranı piyasa koşullarına göre belirli periyotlarda güncellenir. Bu tür faiz oranları, genellikle referans alınan bir endekse ya da gösterge faize bağlı olarak değişir.

 

Nominal Faiz

 

Nominal faiz enflasyon etkisi dikkate alınmadan belirtilen faiz oranıdır. Mesela, bir banka mevduat hesabı için %20 faiz uygulayacağını belirtiyorsa bu oran nominal faizdir.

 

Reel Faiz

 

Nominal faizin enflasyon etkisinden arındırılmış halidir; yatırımcının alım gücündeki gerçek değişimi gösterir. Reel faiz şu şekilde hesaplanabilir:

Reel Faiz = [(1 + Nominal Faiz) / (1 + Enflasyon Oranı)] – 1

 

Mevduat Faizi

 

Bankalarda açılan vadeli mevduat hesaplarına uygulanan faiz oranıdır.

 

Kredi Faizi

 

Bankaların bireysel veya kurumsal müşterilerine sağladıkları kredilere uyguladıkları faiz oranıdır.

 

Faiz Oranlarını Etkileyen Faktörler Nelerdir?

 

 

Ekonomideki çeşitli dinamiklerin etkisiyle beraber faiz oranları da şekillenir. En önemli ekonomik belirleyicilerden biri enflasyondur. Yüksek enflasyon, paranın satın alma gücünü azaltarak yatırımcıların daha yüksek getiri talep etmesine neden olur, bu da faiz oranlarını yükseltir. Enflasyonla ve diğer ekonomik belirleyicilerle ilgili merak ettiklerinizi Papel Blog Enflasyon, Deflasyon, Devalüasyon, Dezenflasyon Nedir? Ekonomiyi Nasıl Etkilerler? Yazısında açıklıyor. Bununla beraber para politikaları da faiz oranları üzerinde kritik rol oynar. Merkez bankaları enflasyonu kontrol etmek veya ekonomik büyümeyi teşvik etmek amacıyla faiz oranlarını ayarlayarak para arzını düzenleyebilirler. Bu politika da faiz oranlarını etkiler. Ayrıca, arz ve talep dengesi de faiz oranları üzerinde etkilidir. Ödünç verilebilir fonların arzı ve talebi, tasarruf ve yatırım eğilimlerine bağlı olarak değişir ve bu dengenin kayması faiz oranlarında dalgalanmalara yol açabilir. Bu faktörlerin yanı sıra, döviz kurları, kamu borç stoku ve küresel ekonomik gelişmelerin de faiz oranları üzerinde belirleyici etkileri olduğu söylenebilir.  

 

Faiz Artırımı Nedir?

 

 

Faiz artırımı, merkez bankalarının enflasyonu kontrol etmek, para biriminin değerini korumak ve ekonomik istikrarı sağlamak gibi ekonomik hedefler doğrultusunda uyguladığı para politikası araçlarından biridir. Merkez bankasının temel faiz oranını yükseltmesiyle beraber faiz artırımı gerçekleşmiş olur. Bankaların birbirlerine ve merkez bankasına borç verirken uyguladıkları oranı ifade eden temel faiz oranının artışı bankaların müşterilerine sunduğu kredi faizlerinin de yükselmesine sebep olur. Faiz artırımı politikasını uygularken dikkatli olmak gerekir çünkü etkileri ekonomiden ekonomiye farklılaşabilir. Mesela, faiz oranlarının yükseltilmesi borçlanma maliyetlerini de artıracağından tüketici harcamalarını ve yatırımları azaltabilir ve bu durum da ekonomideki büyümeyi yavaşlatabilir. 

 

 

Faiz Düşerse Ne Olur?

 

 

Faiz oranlarının düşürülmesi ekonomide hem olumlu hem de olumsuz etkiler yaratabilir. Bu etkilerin yönü ve boyutu, mevcut ekonomik koşullar, enflasyon seviyesi ve piyasa belirtilerine bağlı olarak değişebilir. Genel olarak faiz indiriminin olası sonuçları şunlardır:

 

Kredi ve Mevduat Faiz Oranlarının Düşmesi

 

Merkez bankası politika faizini indirdiğinde, bankaların borçlanma maliyetleri azalır. Bu durum, bankaların kredi faiz oranlarını düşürmesine ve tüketicilerin daha düşük maliyetle kredi alabilmesine imkân verir. Aynı zamanda, mevduat faiz oranları da düşebilir, bu da tasarruf sahiplerinin getirisini azaltabilir. 

 

Tüketim ve Yatırımların Artması

 

Daha düşük faiz oranları, borçlanma maliyetlerini azaltarak tüketicilerin ve işletmelerin harcamalarını artırabilir. Bu durum, ekonomik büyümeyi teşvik edebilir. Ancak, enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde faiz indirimi, enflasyonist baskıları artırabilir ve ekonomik istikrarsızlığa yol açabilir. 

 

Döviz Kurlarının Yükselmesi

 

Faiz oranlarının düşmesi, yerel para biriminin cazibesini azaltarak döviz talebini artırabilir. Bu da döviz kurlarının yükselmesine ve yerel para biriminin değer kaybetmesine neden olabilir. Özellikle enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde, faiz indirimi döviz kurlarında dalgalanmalara yol açabilir. 

 

Enflasyon Riskinin Artması

 

Faiz indirimi, toplam talebi artırarak enflasyonist baskılara neden olabilir. Eğer ekonomi zaten yüksek enflasyonla karşı karşıyaysa, faiz indirimi enflasyonun daha da yükselmesine yol açabilir. Bu nedenle, faiz indirimi kararları alınırken enflasyon beklentileri dikkatlice değerlendirilmelidir. 

 

Faiz Tahakkuku Nedir?

 

 

Belirli bir dönem boyunca kazanılan veya ödenmesi gereken faizlerin, henüz tahsil edilmemiş veya ödenmemiş olmasına rağmen muhasebe kayıtlarına yansıtılması işlemine faiz tahakkuku denir. Bu uygulama, gelir ve giderlerin gerçekleştiği dönemde kaydedilmesini sağlayarak finansal tabloların doğruluğunu ve tutarlılığını artırır.  Mesela, bir işletme bankadan kredi kullandığında, krediye ilişkin faiz giderleri her hesap dönemi sonunda hesaplanarak muhasebe kayıtlarına alınır. Bu faizler, ödeme zamanı gelmemiş olsa bile, ilgili dönemin gideri olarak kaydedilir. Benzer şekilde, işletme bir yatırım aracı üzerinden faiz geliri elde ediyorsa, bu gelirler de tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilir.  Finansal yönetimde önemli bir rolü olan faiz tahakkuku yöntemi sayesinde, işletmeler faiz gelir ve giderlerini doğru bir şekilde izleyebilir, finansal durumlarını daha net bir şekilde değerlendirebilir ve geleceğe yönelik daha sağlıklı kararlar alabilirler. 

 

H3: Sık Sorulan Sorular

 

Mevduat hesabı nedir?

Mevduat hesabı, bankalara yatırılan ve müşterilerin istedikleri veya belirledikleri vade içerisinde, bakiyelerinin bir kısmının ya da tamamının geri ödeneceği bir hesaptır.

 

Sermaye artırımı nedir?

Sermaye artırımı, bir şirketin mevcut sermayesini artırmak amacıyla yeni hisseler ihraç etmesi veya diğer finansman yöntemlerini kullanmasıdır. Sermaye artırımıyla ilgili daha detaylı bilgi için Şirketler İçin Stratejik Bir Araç: Bedelli ve Bedelsiz Sermaye Artırımı Nedir? Yazımızı inceleyebilirsin.

 

 

Gösterge faiz nedir?

Gösterge faiz, piyasada en çok işlem gören, likiditesi yüksek ve vadesine yaklaşık 2 yıl kalmış devlet tahvilinin ikincil piyasadaki faiz oranını ifade eder.

 

Devlet tahvili nedir?

Devlet tahvili, devletin 1 yıl ve daha uzun vadeli borçlanma ihtiyaçlarını karşılamak için çıkardığı borçlanma senetleridir.

 

İkincil piyasa nedir?

İkincil piyasa, daha önce ihraç edilmiş finansal araçların yatırımcılar arasında alınıp satıldığı piyasadır.

 

Kaynaklar: 1, 2, 3, 4.  

 

 

Bu blog yazısında sunulan bilgiler; yalnızca genel nitelikte olup hukuk, finans veya yatırım danışmanlığı teşkil etmemektedir. İçerik, bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, özel durumlarınız için profesyonel danışmanlık almanız tavsiye edilir. Yazıda yer alan ifadeler, herhangi bir bağlayıcılık veya sorumluluk doğurmamakta, yalnızca yazarın değerlendirmelerini yansıtmaktadır. Alacağınız kararlarda tüm sorumluluk tarafınıza ait olup, Papel Elektronik Para ve Ödeme Hizmetleri A.Ş. bu bağlamda herhangi bir yükümlülük kabul etmemektedir.