Enflasyon, Deflasyon, Devalüasyon, Dezenflasyon Nedir? Ekonomiyi Nasıl Etkilerler?

Ekonomiyi anlamak ve belki de sadece haberlerden duyduğumuz bu kavramların bizleri ne şekilde etkileyebileceğini öngörebilmek için bazı temel kavramları bilmek gerekir. Enflasyon, deflasyon, devalüasyon ve dezenflasyon kavramları da bunlardan sadece bazıları. Bu kavramları ne anlama geldiklerini, ekonomiye ne gibi etkilerinin olduğunu ve nasıl önlenebileceklerini senin için derledik.

 

Enflasyon Nedir?

 

Enflasyon, bir ekonomideki ürün ve hizmet fiyatlarının genel düzeyde sürekli artmasıdır. Fiyatlardaki artış alım gücünün azalması anlamına gelir, yani zaman içerisinde aynı miktarda parayla daha az ürün ya da hizmet satın alınabilir hale gelir. Ekonomideki genel fiyat artış hızının bir ölçütü olan enflasyon, bir ülkenin ekonomik istikrarı hakkında önemli bilgiler verir.

 

Enflasyonun Kaynağı

 

Enflasyonun başlıca birkaç temel nedeni vardır. Bu nedenleri şu şekilde sıralayabiliriz:

 

• Talep Enflasyonu
• Maliyet Enflasyonu
• Para Arzındaki Artış
• Beklentiler

 

Talep Enflasyonu

 

Enflasyonun temel nedenlerinden biri, talep enflasyonudur. Talep enflasyonu ekonomideki toplam talebin üretim kapasitesinden daha hızlı arttığı zaman ortaya çıkar. Talep oranı arz oranını geçtiği zaman fiyatlar yükselir ve enflasyon oluşur. Bu durum özellikle ekonomik büyüme zamanlarında veya devlet harcamalarının arttığı zamanda yaygın bir şekilde gözlemlenebilir.

 

Maliyet Enflasyonu

 

Enflasyonun diğer bir sebebi olan maliyet enflasyonu, üretim maliyetlerinin artması sonucunda fiyatların yükselmesi durumudur. Üretim maliyetlerinin artmasının hammadde fiyatlarının yükselmesi ya da iş gücü maliyetlerinin yükselmesi gibi sebepleri olabilir.

 

Para Arzındaki Artış

 

Fazla olan şeyin değeri düşer. Bu ekonominin temel kurallarındandır. Merkez bankaları, bazen piyasaya fazla para sürebilir. Sürülen fazla para da ‘paranın değerini’ düşürür. Dolayısıyla, aynı miktarda parayla daha az şey alabiliriz. Kısaca diyebiliriz ki para arzında yaşanabilecek kontrolsüz bir artış enflasyonu tetikler. Örneğin, COVİD19 pandemesi sırasında dünyada birçok ülke, merkez bankalarının yükselttiği para arzı nedeniyle farklı oranlarda enflasyon yaşadı.

 

Beklentiler

 

Eğer vatandaşlar ve firmalar gelecekte herhangi bir nedenden fiyatların artacağını düşünürse, daha yüksek ücret ve fiyat talep ederler. Bu tarz beklentiler fiyat artışına sebep olarak enflasyona etki eder.

 

 

Enflasyonun Ekonomiye Etkileri

 

Enflasyonun en bilindik sonucu insanların alım gücünün düşmesidir. Aynı maaşı alan fakat fiyatların sürekli artışı sebebiyle her alışverişinde aynı parayla daha az ürün almaya başlayan kişilerin yaşam standartları da etkilenir. Bununla beraber enflasyon tasarrufların değerini de olumsuz olarak etkiler. İnsanların banka birikimlerinin değerlenmesi beklenirken her geçen gün enflasyon etkisiyle değer kaybetmesi durumunda tasarruf yapmaya daha az eğilim gösterebilirler. Sabit gelirli insanlar mağduriyet yaşarken, ücretini kendi belirleyen kesimler enflasyondan avantaj elde edebilirler. Bu durum gelir eşitsizliğine yol açar. Ekonomik belirsizliğe sebep olan enflasyon yatırımlar üzerinde de olumsuz etki yaratabilir. Maliyet tahminlerini yapmakta zorlanan firmalar yatırımlarını azaltabilir ya da erteleyebilir. Enflasyonun etkilerinden bir diğeri de faiz oranlarının yükselmesine yol açabilmesidir. Enflasyonu kontrol altına alabilmek için merkez bankaları faiz artırımına gider. Fakat bu durum borçlanma maliyetlerini yükselmesine neden olur. Artan faizler, tüketim ve yatırımın azalmasına yol açabilir.

 

Enflasyon Nasıl Kontrol Edilebilir?

 

Enflasyonu kontrol altına almak için ekonominin mevcut durumuna yönelik uygun politikalar izlemek önemlidir. Bu politikalardan bazıları şunlar olabilir:

 

• Para Politikaları
• Mali Politikalar
• Üretkenliği Artırmak
• Enflasyon Hedeflemesi

 

Para Politikaları

 

Merkez bankalarının enflasyonu kontrol altına alabilmek için başvurdukları yollardan biri faiz oranlarını artırmaktır. Faiz artırımı borçlanmayı zorlaştırır ve bu da tüketimde azalmaya yol açar. Tüketici talebinin azalması arz talep dengesini sağlayabileceği için enflasyonda düşüş sağlayabilir. Ayrıca, para arzını sınırlamak da enflasyonu kontrol altına almak için uygulanan para politikalarından biridir. Piyasada sınırlı paranın dönmesi paranın değerini korumak açısından enflasyona karşı etki sağlayacak bir yöntem olarak değerlendirilebilir.

 

Mali Politikalar

 

Enflasyonun sebeplerinden biri olarak devlet harcamalarındaki artışı göstermiştik. Bu durumda devlet harcamalarında tasarrufa gitmek ve vergi gelirlerini artırmak da enflasyonu kontrol etmeyi de uygulanabilecek mali politikalardan biri olarak değerlendirebiliriz. Kamu harcamalarının azaltılması, talebin düşmesine sebep olarak fiyat baskılarını azaltabilir.

 

Üretkenliği Artırmak

 

Enflasyon üretimin talebi karşılamadığı durumlarda ortaya çıkan bir olgudur. Bu durumda üretim kapasitesinin artması özellikle maliyet enflasyonuyla mücadelede etkili bir yöntemdir. Teknolojik yenilikler ve verimin artırılması üretim maliyetlerini düşürerek enflasyon baskısını hafifletici etki yaratabilir.

 

Enflasyon Hedeflemesi

 

Merkez bankalarının uyguladığı para politikalarında belirledikleri bir enflasyon hedefi vardır ve politikalarını bu hedef doğrultusunda uygularlar. Merkez bankası tarafından konulan bu hedef, ekonomik aktörlere enflasyon beklentileri hakkında fikir sunar. Halkın beklentisinin merkez bankasıyla aynı doğrultuda olması enflasyonu kontrol altında tutmaya yardımcı olur.

 

 

Deflasyon Nedir?

 

Deflasyon, genel fiyat seviyelerinin sürekli olarak düşmesi durumudur. Bir ekonomide ürün ve hizmetlerin fiyatlarının belirli bir süre boyunca gerilemesi paranın satın alma gücünü artırır. Bu durum ilk bakışta olumlu görünebilir fakat deflasyon genel olarak ekonomik durgunluk ve talep yetersizliği gibi olumsuz konu başlıklarıyla ilişkilidir. Fiyatların düşmesi durumunda tüketicilerin harcamalarını ertelemesi olası bir durumdur ve bu da talebin daha da azalmasına yol açar. Talebin azalması ekonomi üzerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Deflasyon bu sebeple ekonomik büyümenin üzerinde ciddi bir tehdit olarak kabul edilir.

 

Deflasyonun Nedenleri

 

Deflasyonun başlıca birkaç nedeni vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

 

• Talep Yetersizliği
• Arz Fazlası
• Para Arzındaki Daralma
• Yüksek Borç Yükü

 

Talep Yetersizliği

 

Talep yetersizliği deflasyonun en önemli nedenlerinden biridir. Tüketicilerin harcamalarında kısıtlamaya gitmesi ve ekonomik durgunluk dönemlerinde talep düşüşü yaşanması fiyatların gerilemesine sebep olur. Mesela, artan işsizlik oranları hane içindeki geliri azaltarak tüketicilerin harcama yapmaktan kaçınmasına sebep olabilir, bu gibi durumlarda azalan tüketim de deflasyon oranını etkileyebilir.

 

Arz Fazlası

 

Bir ekonomide üretilen ürün ve hizmetlerin miktarı talebin üzerine çıkarsa fiyatlar düşer. Üretimin fazla olması firmaları fiyatlarını düşürerek daha fazla ürün satmaya yöneltir, bu durum deflasyona katkı sağlar.

 

Para Arzındaki Daralma

 

Para arzında daralma olması deflasyona sebep olabilecek etkenler arasındadır. Merkez bankalarının para arzını yeteri miktarda genişletmemesi ya da bankaların kredi verme süreçlerinde sıkılaşma politikası izlemesi piyasadaki likiditenin azalmasına ve dolayısıyla da fiyatların düşmesine yol açacaktır. Yani merkez bankasının piyasaya yaydığı nakitte daralma olursa ya da yeteri kadar genişleme olmazsa piyasada daha az para dolaşır, bu durumda ürün fiyatlarında düşüş yaşanabilir.

 

Yüksek Borç Yükü

 

Yüksek borç yükü deflasyona neden olabilir. Kimse borcu varken daha fazla harcama yapmaya yönelmez, yapmak istese bile borcundan dolayı yapamayabilir. Firmalar ve kişiler borçlarını ödemeye odaklanmış durumdayken harcamada kısıtlamaya gitmeleri olasıdır. Bu durum da tüketime yönelik talebi düşürerek deflasyonu tetikler.

 

Deflasyonun Sonuçları

 

Deflasyon genelde ekonomiyi olumsuz anlamda etkiler. Öncelikle deflasyon tüketici harcamalarını azalmasına sebep olur. Belirli bir düzende düşen fiyatları gören tüketici satın almak istediği ürün ya da hizmetin fiyatının daha fazla düşmesini bekler ve alışverişini ertelemeye başlar. Böyle bir durum talep yetersizliği doğurarak ekonomik büyüme üzerinde olumsuz etki yaratır. Bununla beraber fiyatları düşürmek zorunda kalan firmaların kar oranı düşer ve üretimi azaltmaları gerekebilir. Bu durumda işten çıkarmalar gerçekleşebilir ve işsizliğin artışı da ekonomik durgunluğu derinleştiren faktörlerden biridir. Borç yükünün artmasına sebep olan deflasyon yüksek borçlu kişiler ve firmalar için ciddi sorunlar yaratabilir. Fiyatların düşmesi borçların normal değeri sabit kalsa da borç ödemek için kazanılan gelirin düşmesine sebep olabileceğinden borç sahipleri için deflasyon negatif bir olgudur. Merkez bankalarının para politikaları deflasyon etkisiyle etkisiz hale gelebilir. Deflasyonun etkisiyle faiz oranlarının sıfıra yakın seviyelere düşmesi ve merkez bankalarının faiz indirimleri ile ekonomiyi teşvik etme yeteneklerini sınırlandırır ve ekonomilerde negatif etki yaratır.

 

Deflasyonla Mücadele Stratejileri

 

Deflasyonla mücadelede etkili stratejiler mevcuttur. Bunlardan bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz:

 

• Genişlemeci Para Politikaları
• Mali Politikalar
• Vergilerin Düşürülmesi

 

Genişlemeci Para Politikaları

 

Genişlemeci para politikalarının uygulanması deflasyonla mücadele için en etkili politikalardan biridir. Merkez bankaları faiz oranlarını düşürerek kredi kullanımını teşvik etmeye çalışır. Faizlerin düşmesi borçlanmayı kolaylaştırdığı için tüketim ve yatırımı canlandırarak ekonomiyi etkileyebilir. Fakat deflasyon etkisi gibi faizlerin zaten düşük olduğu durumlarda merkez bankaları piyasada daha fazla likidite sağlamak için parasal genişleme gibi radikal önlemler alabilir. Parasal genişleme, merkez bankasının piyasadan devlet tahvilleri veya diğer varlıkları satın alarak ekonomiye para enjekte etmesidir. Bu süreç, piyasalara likidite sağlayarak tüketimi ve yatırımları teşvik etmeyi amaçlar.

 

Mali Politikalar

 

Mali politikaların devreye sokulması da deflasyonla mücadelede etki sağlayabilecek bir diğer yöntemdir. Devlet harcamalarının artırılması ekonomiyi canlandırmak için bir araç olarak kullanılır. Altyapı projeleri, kamu yatırımları ve sosyal yardımlar gibi harcamalar, ekonomiye ivme kazandırarak talep yaratabilir.

 

Vergilerin Düşürülmesi

 

Vergi düşürülmesi kişilerin ve firmaların harcama yapabilme alanlarını genişletir. Deflasyonla mücadele etmek için harcama yapma kapasitesinin artması önemlidir çünkü bu kapasitenin artması tüketimin artmasında etki yaratır. Ekonomideki talebi artırmak fiyatların tekrar istikrarlı bir şekilde yükselmesini sağlayarak ekonomiyi canlandırabilir.

 

 

Devalüasyon Nedir?

 

Devalüasyon bir ülkenin para biriminin değerinin diğer yabancı para birimleri karşısında bilinçli olarak düşürülmesidir. Bu müdahale genellikle sabit veya yarı sabit döviz kuru rejimi uygulayan ülkelerin merkez bankaları tarafından yapılır. Bir ülkenin ulusal parasının döviz kuru üzerinde baskı oluşması durumunda böyle bir müdahaleye ihtiyaç duyulabilir. Devalüasyonun ihracatı artırmak, ithalatı azaltmak ve dış ticaret açığını daraltmak gibi amaçları vardır. Ekonomik dengesizleri düzeltmek için başvurulabilecek bir yol olsa da devalüasyonun uzun vadede yaratabileceği olumsuz etkiler göz önünde bulundurularak dikkati bir şekilde uygulanması gerekir.

 

Devalüasyonun Nedenleri

 

Hükümetlerin bazı durumlarda devalüasyon kararı alması gerekir. Bu nedenlerden biri dış ticaret açığının oluşmasıdır. Bir ülkenin ithalatının ihracatından fazla olması durumunda dış ticaret açığı oluşur. Bu açığı kapatmak için hükümet ihracatı teşvik etmek ve ithalatı pahalılaştırmak için para birimini düşürme ihtiyacı duyarak devalüasyon yapabilir. Bununla beraber, döviz rezervleri azalan ülkelerde döviz kurunu sabit tutmak zorlaştığı için döviz rezervlerini koruyabilmek adına para birimini devalüe ederek denge sağlanmaya çalışılabilir. Para biriminin değerinin düşürülmesinin bir diğer sebebi de ülkenin malları uluslararası piyasalarda rekabet gücünü kaybetmesi olabilir. Böyle bir durumda hükümetler para birimini devalüe ederek değerinin düşmesini sağlar ve ürünleri daha ucuz hale getirerek dış piyasada rekabet avantajı elde etmeye çalışır. Yüksek enflasyonla mücadele eden ülkelerde de para birimi hali hazırda değer kaybettiği için devalüasyon bu durumu resmileştirerek ekonomiyi yeniden dengeye oturtmak için bir tercih olabilir.

 

Devalüasyonun Ekonomiye Etkileri

 

Devalüasyon ekonomide denge sağlamak için başvurulan bir yoldur. Bir ülkenin ürünlerini yabancı alıcılar için daha ucuz hale getirerek ihracatın artmasına yardımcı olur ve bu sayede döviz kazançları artması ekonomik büyümeyi teşvik edilebilir.  Devalüasyon ithal ürünlerin maliyetinin artmasına sebep olarak ihracata teşvik eder ve yerel marketi canlandırır. İthalat maliyetinin artması yerli piyasalarda enflasyona neden olabilir. Özellikle üretim için hammadde ithal etmesi gereken sektörlerde fiyat artışları ekonomik zorluk yaratabilir. Eğer ülkeler yabancı para birimiyle borçlanmışlarsa devalüasyon durumunda sorun yaratabilir. Böyle bir durumda yabancı borcun yerel para birimi cinsinden değeri artacağından borçların ödenmesi zorlaşır. Devalüasyon aynı zamanda yabancı yatırımların güveninin sarsılmasına da sebep olabilir. Para biriminin değer kaybetmesi yatırımcıların kazançlarını azalmasına neden olacağından yatırım akışı olumsuz etkilenebilir, yabancı yatırımcıların güveni de bu sebeple sarsılabilir.

 

Devalüasyonun Avantajları ve Dezavantajları

 

 Devalüasyonun avantajları olduğu kadar dezavantajları da vardır. Her ne kadar ekonomide denge sağlamak amacı taşısa da uygulanırken dikkat edilmesi gereken bir politikadır. Para biriminin değer kaybetmesi durumunda ülkedeki mallar yabancı alıcılar için ucuz hale gelir ve bu durum ihracatı artırarak ekonomiyi canlandırabilir. İhracatı artıran devalüasyon aynı zamanda ithalatı da pahalı hale getirerek dış ticaret açığını daraltmaya yardımcı olabilir. Devalüasyonun başka bir avantajı ise ithal ürünlerin pahalılaşmasına sebep olduğu için yerli ürünlere olan talebin artmasını sağlayarak yerel üretimi teşvik etmesi ve istihdamı artırmasıdır.

 

Fakat devalüasyon avantaj sağlamasının yanı sıra dezavantajlı durumlara da yol açabilir. İthalat maliyetlerinin artması özellikle gıda ve enerji gibi temel ithalat ürünlerinde fiyat artışına sebep olarak tüketici fiyatlarını artırabilir ve bu da enflasyona yol açabilir. Eğer devalüasyon uygulayan ülke yabancı ülkeden borç almışsa paranın değeri düşmüş olduğu için borcun ödemeleri zorlaşabilir. Aynı zamanda ülkeye yatırım yapan yabancı yatırımcıların ülkenin ekonomisine olan güvenini sarsabilir. Çünkü yabancı yatırımcıların devalüasyondan olumsuz olarak etkilenmesi olasıdır ve bu da ülkeye yatırım yapmak konusunda tereddüt etmelerine sebep olabilir.

 

Dezenflasyon Nedir?

 

Dezenflasyon enflasyon oranındaki yavaşlama sürecidir. Fiyatlar hala yükselmeye devam ediyor olsa da artış hızı azalır. Dezenflasyon süreci enflasyonun bitmesi anlamına gelmez sadece enflasyonun hızını azaltmayı sağlar. Ülkede enflasyon oranı %10’da seyrediyorken sonraki yıl %7’ye düşmesini dezenflasyon sürecine örnek olarak gösterebiliriz. Bu süreci genel fiyat düzeyinin düşmesi anlamına gelen deflasyonla karıştırmamak gerekir. Genellikle enflasyonu kontrol altına almak için hükümetlerin uyguladığı sıkı para politikalarıyla dezenflasyon süreci yürütülür. Bu süreç her ne kadar enflasyonu kontrol almak adına olumlu sonuçlar doğurabilecek olsa da dikkatli bir şekilde yönetilmeyen durumda ekonomide durgunluk yaratma riski vardır. Bu sebeple dezenflasyon politikalarının ekonomik büyümeyi baltalamaması ve ekonomiyi istikrara kavuşturabilmesi için dengeli uygulanması gerekir.

 

Dezenflasyonun Ekonomik İstikrar Üzerindeki Etkileri

 

Dezenflasyon ekonomik istikrar üzerinde fark edilir etkiler yaratabilir. Dezenflasyonun ekonomik istikrar üzerindeki etkilerinden biri, piyasaları daha öngörülebilir hale getirmek için fiyat artışlarının hızını kontrol altına almasıdır. Bu sayede tüketici ve işletme beklentileri yönetilebilir ve uzun vadede ekonomik istikrarı güçlendirebilir. Ayrıca dezenflasyon, merkez bankalarının enflasyonu kontrol altına almasına yardımcı olduğu durumda faiz oranlarının düşmesini ve borçlanma maliyetlerinin azalmasını sağlayabilir. Bu durumda yatırımlar artar ve ekonomik büyüme desteklenebilir. Bununla beraber enflasyon sebebiyle fiyatların hep artmasını bekleyen tüketiciler, fiyat artışının hızının azalmasıyla beraber harcama yapma eğilimlerini olumlu yönde değiştirebilirler. Dezenflasyon süreci sayesinde insanlardaki enflasyonun gelecekte daha fazla yükselmeyebileceği düşüncesi pekişir ve tüketicilerin piyasaya duyduğu güven artar. Dezenflasyon süreci aynı zamanda risklidir de. Mesela aşırıya kaçan dezenflasyon süreci ekonomik durgunluğa sebep olabilir. Enflasyonu aşırı şekilde yavaşlatmak talep yetersizliğine yol açabileceği için ekonomik büyümede yavaşlamaya sebep olabilir.

 

Dezenflasyon Politikaları ve Araçları

 

Hükümetler ve merkez bankaları dezenflasyon sürecini pozitif bir şekilde yürütebilmek ve kontrol altında tutabilmek için birçok politika güder ve farklı stratejiler uygular. Dezenflasyonun en yaygın uygulandığı yöntemlerden biri sıkı para politikalarıdır. Merkez bankaları enflasyon baskısını hafifletmek için faiz oranlarını artırarak kredi kullanımını azaltabilir ve talebi düşürebilir. Ayrıca merkez bankaları enflasyon baskısını azaltmak için para arzını sınırlayabilir, bu da başka bir yöntemdir. Bu yöntemle beraber para arzını sınırlayarak fiyatların hızla artması engellenebilir ve dezenflasyon desteklenebilir. Dezenflasyonu teşvik etmek için mali politikalar da uygulanabilir. Hükümetler, kamu harcamalarında tasarrufa giderek veya bütçe açıklarını azaltarak talebi düşürüp fiyatların daha yavaş artmasını sağlayabilir. Enflasyon hedeflemesi stratejisi de merkez bankalarının dezenflasyon sürecini kontrol altında tutmak amacıyla uyguladıkları bir stratejidir. Bu strateji, enflasyonu belirli bir seviyede tutarak hem fiyat istikrarını sağlama hem de ekonomik büyümeyi destekleme amacını taşır.

 

Kaynaklar: 1, 2