BES Nedir, Avantajları Nelerdir? 2024 BES Şartları, İptal Hakkı, Devlet Katkısı

Mart 2024 tarihine ait TÜİK verilerine göre Türkiye’de 32 milyon 588 bin kişi istihdam ediliyor. Bireysel emeklilik sistemine kayıtlı katılımcı sayısı ise yine aynı dönemin Emeklilik Gözlem Merkezi (eski ismiyle BEFAS) verilerine göre yaklaşık 9 milyon kişi seviyesinde seyrediyor. Otomatik katılım sözleşmeleriyle birlikte bu sayı 16 milyonun üzerine çıkıyor. Hem ücretli çalışanların hem de işletme sahiplerinin yararlanabildiği bireysel emeklilik sistemi nedir, avantajları nelerdir gibi sorular Papel Blog’da yanıt buluyor.

Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) Nedir?

Bireysel emeklilik sistemi, çalışanların tasarruflarının artırılmasıyla emeklilikte daha yüksek bir refah seviyesine ulaşabilmelerini amaçlayan ve kamunun sunduğu sosyal güvenlik sistemini destekleyen alternatif bir yatırım sistemidir. 2001 yılında, 4632 sayılı kanun ile hayatımıza giren BES, 2018 yılındaki düzenleme sonrasında “otomatik katılım” seçeneğiyle birlikte yürürlükte kalmaya devam ediyor.

BES Şartları

Bireysel emeklilik sisteminde bireysel emeklilik şirketi ve katılımcı arasında bir sözleşme imzalanır. Katılımcı, her ay taahhüt ettiği ödemeyi şirkete yapar ve bu ödemeler, katılımcının seçtiği BES fonlarında işlem görmeye başlar. Bunun dışında:

Devlet Katkısı: Katılımcılar, ödedikleri prim tutarının %30’u kadar devlet katkısı alma hakkına sahiptir.

Emeklilik: Katılımcılar, BES’ten emekli olabilmek için en az 10 yıl sistemde kalmalı ve 56 yaşını doldurmuş olmalıdır. Daha kısa sürede veya daha genç yaşta sözleşmenin iptali halinde bazı kesintiler ortaya çıkabilir.

Kesintiler: Sözleşmeden erken ayrılma halinde fon işletim giderleri ve devletin uyguladığı vergi/stopaj kesintileri uygulanarak hesaptaki para katılımcıya verilir. Devlet katkısına hak kazanma oranı ise sözleşmenin kaç yıllık olduğuna göre hesaplanmaktadır.

Otomatik Katılım Sistemi: 2018’de gelen yeni düzenleme ile BES’e katılım, T. C. vatandaşı olan tüm çalışanlar için otomatik hale getirildi.

Otomatik Katılımlı BES (OKS) Nedir?

Yeni bir işe başlama durumunda işveren, işçinin otomatik BES sözleşmesini yaptırmak ve kendisini bu konuda bilgilendirmek zorundadır. OKS’ye dahil edilen çalışanın aylık brüt maaş ödemesinden %3 oranında kesinti yapılır ve doğrudan emeklilik şirketine aktarılır. OKS kesinti miktarı için maksimum tutar, SGK’nın belirlediği prime esas tavan ücret tutarının %3’ünü aşamaz. 2024 yılı için belirlenen SGK tavan ücret tutarı 150.018,90 TL’dir ve bu tutar üzerinden hesaplandığında aylık maksimum OKS kesinti tutarı 4.500,567 TL olarak düşünülebilir.

Otomatik BES sözleşmesini devam ettirmek istemeyen çalışanlar ilk 2 ay içinde sözleşme iptal talimatı vererek herhangi bir kesinti olmaksızın sözleşmesini iptal edebilir. Bu işlem için sözleşmenin yapıldığı emeklilik şirketi ile iletişim kurmak gerekir.

OKS ve BES Arasındaki Farklar

Birbiriyle birçok açıdan benzerlik bulunan OKS ve BES arasındaki bazı farkları şöyle özetleyebiliriz:

Katılım Şekli: BES sözleşmesini kişi kendi isteğiyle ilgili kuruma başvurarak başlatırken, OKS sözleşmesi işveren tarafından çalışan için otomatik olarak başlatılır.

Yatırım Fonları: Bireysel emeklilik sözleşmesinin türüne göre yatırım yapılabilir fon seçenekleri değişmektedir. OKS katılımcıları yalnızca OKS fonlarına yatırım yapabilirken BES katılımcılarının yatırım yapabileceği fon çeşitleri daha fazladır.

Prim Ödeme Şekli: OKS’de primler işveren tarafından ve brüt maaş üzerinden kesinti ile ödenir. BES’te ise ödeme, katılımcı tarafından seçilen ödeme yöntemiyle ve minimum prim tutarı üzerinde kişi tarafından belirlenebilecek herhangi bir tutar ile yapılabilir.

İptal Süreci: OKS’de iptal işlemi sözleşme başladıktan sonraki ilk iki ay içinde yapılmalıdır. Aksi taktirde kesintiler ortaya çıkabilir. BES’te ise çıkış tamamen serbesttir. Ancak hak kazanılan devlet katkısı tutarı sözleşmede kalınan süreye bağlı olarak değişebilir.

Devlet Katkısı: Her iki sistemde de %30 devlet katkısı bulunmaktadır. OKS’de buna ek olarak 1.000 TL’lik bir teşvik verilmektedir.

BES Avantajları Nelerdir?

Bireysel emeklilik sistemi, kişilere birçok avantajlar sunar. Her şeyden önce kişi, tasarruf ve yatırım alışkanlığı kazanır. Ayrıca fon çeşitleri arasında seçim yapabilmek ve en kazançlı portföyü oluşturabilmek için finansal okur-yazarlığını geliştirme ihtiyacı hisseder.

Bunların dışında bireysel emekliliğin bazı avantajlarını şöyle sıralayabiliriz:

• Devlet Katkısı ve Teşvik
• Emeklilikte Ek Gelir
• Esnek Yatırım İmkanları

BES Devlet Katkısı ve Teşvik

BES birikimlerinin en önemli avantajlarından biri olarak devlet katkısı sayılabilir. Yatırılan prim tutarının %30 kadarlık bir tutar, devlet katkısı olarak BES yatırımcılarının hesaplarına eklenir. Otomatik katılımda ise ekstra 1.000 TL teşvik sunulmaktadır.

BES ve OKS sözleşmelerinde devlet katkısı, sözleşmede kalınan süreye göre kademeli olarak artmaktadır. Buna göre:

• 0-3 yıl içinde sözleşmeyi sonlandıran katılımcılar devlet katkısı alamaz.
• 3-6 yıl boyunca sistemde kaldıklarında devlet katkısının %15’ini, 6-10 yıl arasında sistemde kaldıklarında ise devlet katkısının %35’ini almaya hak kazanırlar.
• Sistemde 10 yılını dolduran katılımcılar ise devlet katkısının %60’ına hak kazanmış olur.
• Devlet katkısının %100’ünü alabilmek için katılımcıların için sistemde en az 10 yıl kalması ve 56 yaşını doldurmuş olması gerekmektedir.
• Sistemde 10 yılını doldurmuş ancak maluliyet ya da vefat nedeniyle sistemden ayrılmak zorunda kalan katılımcılar da devlet katkısının tamamını almaya hak kazanır.

Buna ek olarak OKS sözleşmelerinde çalışanın sisteme girişin takip eden ikinci ayda 1.000 TL’lik bir teşvik ödemesi yapılmaktadır.

Emeklilikte Ek Gelir

BES ve OKS sözleşmesini iptal etmeden süre, yaş ve prim ödeme şartlarını yerine getiren katılımcılar, sözleşme sonunda emeklilik hakkı kazanır. Hesapta biriken tutar, katılımcının tercihine göre toplu halde ya da aylık, üç ayda bir gibi düzenli aralıklarla katılımcıya emeklilik süresince ödenir. Böylece SGK emeklilik maaşının yanında bir ek gelir sağlanır.

Esnek Yatırım İmkanları

Bireysel emeklilik sözleşmesi yapan katılımcılar, sözleşme boyunca kendilerine sunulan farklı fonlardan dilediklerini seçerek geniş bir yatırım portföyü oluşturabilir. Sözleşmenin türüne göre fonlar değişmekle birlikte, değişken fonlar, emtia fonları, endeks fonları, katılım fonları gibi farklı yatırım alışkanlıklarına hizmet eden birçok seçenek katılımcılara sunulmaktadır.

BES Devlet Katkısı 2024 Limiti

BES ve OKS sözleşmelerinde verilen %30 oranındaki devlet katkısı tutarı, yıllık brüt asgari ücret tutarıyla sınırlandırılmıştır. Buna göre 2024 yılı maksimum devlet katkısı tutarı 72.009,00 TL’dir. Bu miktar, her yıl belirlenen asgari ücrete göre değişkenlik göstermektedir.

BES ve OKS Yatırım Seçenekleri

Bireysel emeklilikte yatırım, adında “emeklilik yatırım fonu” ibaresine bulunan fonlara yapılabilir. Yatırım yapılabilir fonlar ise sözleşmenin türüne göre BES fonları ve OKS fonları olarak ayrılır. Her iki sistemde de sözleşme sahibi yatırım yapacağı fon çeşitlerini kendisi belirleyerek kârı maksimize etme şansı yakalayabilir. Fonlar Takasbank’ta kullanıcı adına açılan hesapta sözleşme boyunca saklanır.

Katılımcıların fon değişikliği yapma hakkı yılda 12 adet ile sınırlandırılmıştır. Böylece fonların nakit akışları daha dengeli yönetilebilir ve seçilen fonların uzun vadeli getiri eğrileri daha sağlıklı takip edilebilir.

OKS Fonları

OKS yatırımcıları yalnızca adında “OKS” ibaresi bulunan değişken fonlara yatırım yapabilmektedir. Farklı yatırım şirketlerine ait değişken OKS fonları bulunmakla birlikte risk seviyelerine göre sunulan fon çeşitleri şunlardır:

0-2 Risk Seviyesi: Çoğunlukla devlet iç borçlanma araçları ve TL mevduat gibi garantili getiri yöntemlerinin tercih edildiği emeklilik yatırım fonlarıdır. Emeklilik yatırım şirketlerinde temkinli değişken ya da muhafazakar değişken gibi farklı isimlerle sunulur.

2-4 Risk Seviyesi: Farklı yatırım araçlarını bir arada bulunduran değişken OKS emeklilik yatırım fonlarıdır. Standard değişken, dengeli değişken gibi isimlerle piyasada bulunur. Düşük riskli yatırımlar tercih edilerek anaparanın korunması ve kâr payı elde edilmesi amaçlanır.

4-7 Risk Seviyesi: Risk iştahı daha yüksek olan yatırımcılar için diğer fon gruplarından daha yüksek bir getiri elde etme amacıyla kurulan fonlardır. Adında atak değişken, agresif değişken, dinamik değişken ifadeleri bulunan emeklilik yatırım fonları bu grupta yer alır.

BES Fonları

Gönüllü olarak BES sözleşmesi imzalayan katılımcılara sunulan emeklilik yatırım fonlarıdır. OKS katılımcılarından farklı olarak gönüllü BES yaptıranlar hisse senedi, kıymetli madenler, yaşam döngüsü, endeks, iştirak fonları gibi birçok farklı grupta yer alan emeklilik yatırım fonlarına yatırım yapabilir.

BES ve OKS fonlarının detaylı listesine Emeklilik Gözetim Merkezi web sitesi üzerinden ulaşılabilir.

BES İptal Etme

Bireysel emeklilik yatırımı oldukça uzun vadeli, sabır gerektiren bir yatırım çeşididir. Ancak bazı katılımcılar BES’te biriken parayı daha erken kullanmak isteyebilir ya da işveren tarafından yapılmış olan OKS sözleşmesinden caymayı tercih edebilir. Bu durumda iptal süreci başlatılması gerekir.

BES İptali Nasıl Yapılır?

Gönüllü BES sözleşmesine sahip bir katılımcı, sözleşmesini dilediği zaman iptal edebilir. Bunun için sözleşmeyi yapmış olduğu emeklilik yatırım şirketiyle iletişime geçmesi yeterlidir. BES iptal etme işlemlerinde birikim tutarından fon işletim gideri ve stopaj kesintisi yapılır. Devlet katkısı hak edişi ise yukarıda belirttiğimiz süre ve sınırlar içerisinde belirlenir.

OKS İptali Nasıl Yapılır?

OKS iptal etme süreci de yaklaşık olarak aynı işlemleri gerektirir. Sözleşmenin yapıldığı bireysel emeklilik şirketiyle iletişim kurularak sözleşmenin iptali için başvuru yapılır. OKS’den ilk 2 ay çıkış yapılması durumunda herhangi bir kesinti uygulanmaz.

BES ve OKS iptalinde paranın katılımcıya aktarılma süresi, sözleşmenin yapıldığı şirkete göre değişkenlik gösterebilmektedir. Detaylı bilgi için sözleşme şartları gözden geçirilmelidir.

2024’te Bireysel Emeklilik Sistemine Getirilen Yenilikler

2024 yılında gelen yeniliklerle BES katılımcılarına bazı avantajlar sağlandı. Bu sayede sistemde kalma sürelerinin uzatılması, katılımcı sayısının ve tasarruf miktarının artırılması amaçlanıyor.

Devlet Katkısı Üst Limitine İlişkin Güncelleme

Bilindiği üzere BES devlet katkısı miktarı, brüt asgari ücret ile sınırlı. Yani 2024 yılında 240.030,00 TL BES yatırımı yapan bir katılımcı, en fazla 72.009,00 TL devlet katkısı alabilecek ve daha yüksek bir yatırım yapsa bile katkı tutarı sabit olacaktı. Ancak 2024 yılında yapılan güncelleme ile bahsedilen yatırım tutarının üzerine çıkıldığı durumda, limitin üzerinde kalan tutar gelecek yılın devlet katkısı hesaplamasında kullanılabilecek.

BES Birikimi Teminat İmkanı

3 Haziran’da yürürlüğe giren yeni düzenleme ile BES sözleşmeleri, ihtiyaç kredisi için teminat olarak gösterilebilecek. Böylece katılımcılarına acil nakit ihtiyaçlarını sözleşme iptali ile karşılamak yerine bankalardan finansman kullanarak gidermesi mümkün hale gelecek.

BES Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

BES nedir?Bireysel Emeklilik Sistemi’nin kısaltması olan BES, ek bir gelir kaynağı oluşturarak gelecekteki refah seviyesine katkıda bulunmak amacıyla oluşturulmuş, kamu sosyal güvenlik sistemine alternatif bir emeklilik sistemidir.

BES yatırımı nasıl yapılır?BES yatırımı emeklilik yatırım fonları üzerinden yapılmaktadır. Gönüllü yapılan BES sözleşmelerinde BES fonları, otomatik katılım sözleşmelerinde ise OKS değişken fonlara yatırım yapılabilir.

BES nasıl iptal edilir?BES ve OKS iptali için sözleşmenin yapıldığı emeklilik şirketine uygun iletişim kanalları üzerinden ulaşılmalıdır. İptal süreci ve biriken paranın katılımcıya aktarılma süresi şirketlere göre farklılık gösterebilir.

BES devlet katkısı ne kadar?Maksimum BES devlet katkısı tutarı yıllık brüt asgari ücret kadardır. Bu tutar 2024 yılı için 72.009,00 TL’dir.

Bireysel emeklilik sorgulama nereden yapılır?Sözleşme yapılan kuruluşun mobil ve web kanallarında sözleşme şartlarına, emekliliğe kalan süreye ve hak edilen devlet katkısı tutarına ulaşılabilir. E-Devlet ve Emeklilik Gözetim Merkezi sistemlerine giriş yapılarak sahip olunan tüm BES ve OKS sözleşmeleri takip edilebilmektedir.