İtibari Para Nedir?

 

Günümüzde cebimizde taşıdığımız banknotlar, banka hesaplarımızda bulunan dijital paralar ve günlük harcamalarımızda kullandığımız ödeme yöntemleri, aslında ekonomik sistemin temel taşlarındandır. Peki, itibari para nedir, nasıl çalışır ve gerçekten de devri sona mı eriyor? Özellikle kripto paraların ve dijital ödeme sistemlerinin yükselişiyle birlikte giderek önem kazanan bu soruları cevaplıyoruz. Papel Blog’un bu yazısında itibari paranın tarihçesinden işleyişine, avantajlarından dezavantajlarına ve gelecekte yerini dijital alternatiflere bırakıp bırakmayacağına kadar birçok soruna cevap bulacaksın.

 

Fiat para (itibari para) nedir?

 

İtibari para, bir devletin yasal ödeme aracı olarak kabul ettiği, altın veya gümüş gibi değerli metallerle desteklenmeyen, tamamen devletin güvenine ve toplumun bu güvene olan inancına dayanan para birimidir.  Günümüzde dünya genelinde kullanılan para birimleri de itibari para sistemine dayanır. Mesela, cebindeki 100 TL banknot herhangi bir altın stoğu tarafından desteklenmez ama devletin bu parayı yasal ödeme aracı olarak tanıması ve ekonomi içindeki güven ilişkisi, paranın günlük hayatta geçerliliğini sağlar. 

 

H2: İtibari para ne zaman kullanılmaya başlandı?

 

Değerini fiziksel bir maldan değil de devletin güvencesinden alan ve yasal ödeme aracı olarak kabul edilen para birimi itibari para, ilk keza 11. yüzyılda Çin’de kullanılmaya başlamıştır. Bu paralar ipek, altın gibi değerli mallarla takas edilebilmiştir. Ardından 13. yüzyılda ise Kubilay Han döneminde itibari para sistemi kurularak kâğıt paraların değeri devletin güvencesine dayandırılmıştır.  Avrupa’da ise 17. Yüzyılda kuyumcuların değerli metalleri saklamak için kağıt senetler vermeye başlamasıyla ilk banknot sisteminin temelleri atılmıştır.

 

 

H2: İtibari para nasıl çalışır?

 

 

İtibari para sisteminde merkez bankaları para arzını ve talebini kontrol ederek ekonomik istikrarı sağlamayı amaçlar. Mesela, enflasyonla mücadele etmek için para arzını kısıtlayan politikalar uygulanabilir. Ayrıca, faiz oranları gibi araçlarla ekonomik büyüme veya durgunluk dönemlerinde denge sağlanmaya çalışılabilir. Aynı zamanda elektronik işlemler, krediler ve döviz kurları da yalnızca fiziksel banknotlarla sınırlı olmayan itibari para sisteminin bir parçasıdır. Merkez bankaları da döviz piyasalarında oynadıkları rol ile ülkelerinin para birimlerinin değerini uluslararası seviyede kontrol etmeye çalışırlar. Döviz kurları ve faiz oranları gibi araçlar, ekonomiyi istikrarlı bir şekilde yönlendirmek için kullanılan temel unsurlardandır.   Tabii ki sistemin işleyişi yalnızca devlet ve merkez bankalarına bağlı değildir. Toplumun güveni de bu sistemin işleyişinde belirleyici bir etkendir. Sistemin sorunsuz bir şekilde çalışabilmesi için insanların kullandıkları paranın değerine güvenmesi gerekir. Fakat para politikalarında yaşanan dalgalanmalar, enflasyon veya ekonomik krizler gibi durumlarda bu güven sarsılabilir.

 

H2: İtibari para ile kripto para arasındaki farklar nelerdir?

 

 

İtibari para ve kripto para arasındaki farkları anlamadan önce, Merkeziyetsiz Finans (DeFi) kavramını ele almak gerek. DeFi (Decenteralized Finance-Merkeziyetsiz Finans) terimi finansal hizmetlerin merkezi bir otoriteye ihtiyaç duymadan, blokzinciri teknolojisi ile sunulması anlamına gelir. Bu sistem, bankalar veya finansal kuruluşlar gibi aracı kurumlara gerek duymadan, akıllı sözleşmeler ve açık kaynak kodları sayesinde kullanıcılara hizmet sunar. Kripto parayı ise kısaca bu sistem içerisinde kullanılan para birimi gibi düşünebiliriz. İtibari para ve kripto para arasındaki farklar ise şu şekildedir:

 

Merkezileşme ve kontrol

 

İtibari para devletler ve merkez bankaları tarafından kontrol edilir ve desteklenirken kripto paralar merkeziyetsiz olma iddiasındadır. Yani herhangi bir devlet otoritesine bağlı değildir.

 

H3: Değer destekleme

 

İtibari paranın değeri devletin ekonomik politikalarına ve toplumun bu politikalar olan güvenine dayanır, altın ya da gümüş gibi değerli metallerle desteklenmez. Kripto paranın değeri ise piyasa talebi, arz ve talep dengesi gibi faktörlere bağlıdır. Bazı kripto paralar, belirli bir emtiaya dayalı olabilirken, çoğu tamamen dijital ve merkeziyetsizdir. 

 

H3: İşlem hızı ve maliyeti

 

İtibari para işlemleri bankalar ve finansal kurumlar aracılığıyla yapılır ve genellikle bu işlemler daha yavaş sürer, işlem ücretleri de daha yüksektir. Kripto para işlemleri ise blokzinciri üzerinde gerçekleştirilir. Bu işlemler genellikle daha hızlıdır ve işlem ücretleri daha düşüktür. Fakat bazı kripto para ağlarında yoğunluk olması ve işlem ücretlerinin artması gibi durumlar da olabilir.

 

H3: Erişilebilirlik ve kapsayıcılık

 

 

İtibari paranın bulunduğu banka hesabı ve finansal hizmetlere erişim coğrafi ve ekonomik engellerden dolayı sınırlanabilir. Fakat kripto paraya internet erişimi olan herkes, coğrafi sınırlamalardan bağımsız olarak erişebilir. Böylece daha geniş bir erişim imkânı sağlanmış olur.

 

H3: Güvenlik ve gizlilik

 

Merkez bankaları ve finansal kurumlar güvenlik önlemleri almasına rağmen itibari para sisteminde siber saldırılar ve dolandırıcılık riskleri vardır. Kripto para sisteminde ise blokzinciri teknolojisi, şeffaflık ve güvenlik sağlayarak bu riskleri azaltır. Fakat özel anahtarların kaybı veya cüzdan güvenliği konularında dikkatli olmak gerekir ve kripto para sistemindeki anonimlik ve gizlilik konuları da tartışmalıdır.  

 

H2: İtibari paranın sağladığı avantajlar

 

 

İtibari para, devletler ve merkez bankaları tarafından kontrol edilen ve ekonomik istikrarı destekleyen bir finansal sistem sunar. Bu sistemin sağladığı başlıca avantajları şu şekilde sıralayabiliriz:

 

H3: Merkezi kontrol ve ekonomik istikrar

 

Merkez bankalarının para arzını ve faiz oranlarını düzenleyerek enflasyon ve deflasyon gibi ekonomik dalgalanmaları kontrol etmesi sayesinde ekonomik istikrar sağlanır. 

 

H3: Güvenli ve düşük riskli değer koruma

 

İtibari para, devlet garantisi altında olduğu için değer kaybı riski düşüktür. Bu da itibari parayı birikim yapanlar için güvenli bir araç haline getirir.

 

H3: Kolay ve yaygın kullanım

 

İtibari para, dünya genelinde yaygın olarak kabul edilir ve günlük işlemlerde kullanımı son derece kolaydır.

 

H3: Düşük üretim maliyeti

 

İtibari para, emtia temelli paralara kıyasla daha düşük üretim maliyetine sahip olduğundan devletlerin para basım ve dağıtım süreçlerini daha verimli hale getirir. 

 

H2: İtibari paranın dezavantajları

 

İtibari para her ne kadar avantajlar sunsa da elbette bazı dezavantajları  da vardır.

 

H3: Merkezi kontrolün sınırlı özgürlük sunması

 

İtibari para, merkezi bir otorite tarafından yönetildiği için bireylerin finansal işlemleri üzerinde sınırlamalar olabilir. Mesela, sermaye kontrolü, para transferi kısıtlamaları veya finansal sansür gibi durumlar, bireylerin finansal özgürlüklerini kısıtlayabilir. 

 

H3: Enflasyona yatkınlık

 

Merkez bankalarının para arzını kontrol etme yetkisi vardır ve aşırı para basılması gibi durumlar enflasyona sebep olabilir. Kontrolsüz para basımı hiperenflasyon ve para biriminin değer kaybına neden olduğu örnekler tarihte de mevcuttur.  

 

H2: İtibari para devri bitiyor mu?

 

Son yıllarda dijital ödeme sistemleri ve kripto paraların yükselişi, finans dünyasında önemli değişikliklere yol açmaktadır. Nakit ve kartla yapılan ödemelerin yerini hızla dijital cüzdanlar, mobil ödemeler ve sanal paralar almaktadır. Bu değişimden sadece günlük alışverişleri değil, aynı zamanda küresel ekonomi ve para politikaları da etkilenmektedir. Mesela Bitcoin’in ortaya çıkmasıyla beraber başlayan ve yaygınlaşan kripto para birimleri, gelecekte merkez bankalarının dijital para birimlerini (CBDC) geliştirmesiyle birlikte finansal sistemdeki rollerini artırabilirler. Bununla beraber artan enflasyon ve para arzındaki değişiklikler, nakit paraların günlük işlemlerde yetersiz kalmasına sebep olabilir. Bu durumda da bankaların ATM’lerinde nakit sıkıntıları yaşanabilir ve operasyonel zorluklara yaşanabilir. Ayrıca dijital paraların yaygınlaşmasıyla beraber senyoraj gelirlerinin azalması ve para politikalarının etkinliğinin değişmesi söz konusu olabilir. Merkez bankaları, dijital para birimlerinin getirdiği yeni dinamiklere uyum sağlamak için stratejilerini yeniden gözden geçirmek durumunda kalabilirler.

 

Özetle şunu diyebiliriz ki itibari para devrinin sona erip ermediği, dijital paraların finansal sistemdeki rolünün nasıl şekilleneceğine göre değişir. Dijital paraların artan kullanımı, nakit paraların yetersiz kaldığı durumlar ve senyoraj gelirlerinin değişimi gibi faktörler, itibari para sisteminin geleceğinde etkili olacaktır. Fakat yine de itibari para sisteminin tamamen ortadan kalkması yerine, dijital ve itibari paraların birlikte var olduğu bir finansal ekosistemin ortaya çıkmasının daha olası olduğunu söyleyebiliriz.

 

 

H3: Sık sorulan sorular

1. Senyoraj nedir?

Senyoraj, devletlerin para basma maliyeti ile paranın nominal değeri arasındaki farktan elde ettiği gelir anlamına gelir.

 

2. Blokzincir (blockchain) nedir?

Blokzincir (blockchain) verilerin güvenli, şeffaf ve değiştirilemez şekilde saklandığı merkeziyetsiz bir dijital kayıt teknolojisidir.

 

Kaynaklar: 1, 2.

 

Bu blog yazısında sunulan bilgiler; yalnızca genel nitelikte olup hukuk, finans veya yatırım danışmanlığı teşkil etmemektedir. İçerik, bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, özel durumlarınız için profesyonel danışmanlık almanız tavsiye edilir. Yazıda yer alan ifadeler, herhangi bir bağlayıcılık veya sorumluluk doğurmamakta, yalnızca yazarın değerlendirmelerini yansıtmaktadır. Alacağınız kararlarda tüm sorumluluk tarafınıza ait olup, Papel Elektronik Para ve Ödeme Hizmetleri A.Ş. bu bağlamda herhangi bir yükümlülük kabul etmemektedir.