Çek Nedir? Nasıl Kullanılır ve Düzenlenir?

İşletmelerin el değiştiren imzası haline gelen çek, bugün hâlâ hem ödeme aracı hem de finansman yöntemi olarak güçlü bir rol oynuyor. Peki çek nedir, nasıl düzenlenir, hangi türleri vardır ve karşılıksız çek durumunda neler olur? Papel Blog’da birlikte keşfediyoruz.  

 

Çek nedir? 

Ticari hayatta en çok kullanılan kıymetli evraklardan biri olan çek, bankaya hitaben yazılmış ödeme emri anlamına gelir. Çeki düzenleyen kişi, yani keşideci, bankasına “bu tutarı belirttiğim kişiye ya da hamile öde” talimatı verir. Böylece nakit taşımaya gerek kalmadan güvenli bir şekilde ödeme yapılabilir. 

Özellikle işletmeler için çek, mal veya hizmet bedellerini ilerleyen tarihlerde ödemeye imkân tanıdığı için nakit akışını düzenleyen önemli bir finansal araçtır. Günümüzde birçok işletme, çekle yapılan ödemeleri Papel İşletme Hesabı ve işletme çözümleriyle daha kolay yönetebiliyor.  

Türkiye’de çek işlemleri 5941 sayılı Çek Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre yürütülür. Bu düzenlemeler, çekin hangi unsurları taşıması gerektiğini, ibraz sürelerini ve tarafların sorumluluklarını açıkça belirler. Uygulamada “çek düzenleme”, “çek ciro etme” ya da “çek ile ödeme” gibi işlemler bu yasal çerçeveye dayanır. 

 

Çek ile senet arasındaki fark  

Borç ilişkilerini belgeleyen çek ve senet arasında temel farklar vardır. Çek, bir bankaya hitaben yazılmış ödeme emridir. Senet ise borçlunun, belirli bir tutarı alacaklıya ödeyeceğini yazılı olarak taahhüt ettiği belgedir. 

Çekte ödeme emrinin muhatabı bankadır; senette ise borçlu kişinin kendisidir. Çek genellikle “görüldüğünde ödenecek” nitelik taşırken, senet taraflar arasında belirlenen vadede ödenir. Ayrıca çekler sadece banka tarafından basılan özel formlar üzerine yazılabilir; senetler ise serbestçe hazırlanabilir. Hukuki süreçte de fark bulunur: çekte ödeme yapılmazsa karşılıksız çek hükümleri devreye girer, senette ise alacak icra takibiyle tahsil edilir. 

Çek çeşitleri nelerdir?  

Ticari işlemlerde farklı ihtiyaçlara göre değişen çek türleri vardır. En sık kullanılanları vadeli çek ve banka/kasa çeki türleridir. 

Vadeli (postdated) çek 

Vadeli çek, keşide tarihinden ileri bir tarihte ödenmek üzere düzenlenen çek türüdür. Yani alıcıya verilen çek, hemen tahsil edilemez; vadesi geldiğinde bankaya ibraz edilmesi gerekir. Çekin bankaya ibraz edilme süresi, yani çek ödeme süresi, düzenlendiği yere göre değişir. Böylece, işletmelere ödeme süresi kazandırırken alacaklıya da güvenli bir tahsil aracı sunar. 

Unutulmaması gereken bir unsur da Türk hukukuna göre çekin, esasen “görüldüğünde ödenecek” bir belge olmasıdır. Vadeli çek uygulaması fiilen mümkündür ama hukuken ileri tarihli olması çekin vade hükmü taşıdığı anlamına gelmez. Vadesinden önce nakde çevrilmek istenirse “çek kırdırma” işlemi yapılabilir. Bu durumda çek kırdırma oranı, yani bankanın veya faktoring kurumunun uyguladığı iskonto oranının dikkate alınması gerekir.  

Banka çeki ve kasa çeki 

Banka çeki, bir bankaya hitaben düzenlenen ve bir kişiye ya da hamile ödenmesi talimatını içeren çek türüdür. Bu çeklerde keşideci bankada hesabı olan kişidir.
Kasa çeki ise bankanın kendi üzerine düzenlediği özel bir çek türüdür; yani keşideci ve muhatap aynı bankadır. Genellikle banka içi işlemlerde veya yüksek meblağlı ödemelerde güvenli transfer amacıyla kullanılır. 

 

Çek nasıl düzenlenir?  

Çek düzenleme işlemi hem hukuki geçerlilik hem de ödeme kolaylığı açısından dikkat gerektirir. Çekte mutlaka “çek” ibaresi yer almalı, düzenleme yeri ve tarihi açıkça yazılmalıdır. Lehtar (alacaklı) adı veya “hamiline” ifadesi, ödeme tutarı hem rakamla hem de yazıyla belirtilmelidir. Ayrıca çekin ödeneceği banka şubesi bilgisi ve keşidecinin ıslak imzası bulunmalıdır. 

Eksik ya da hatalı doldurulan çekler, çek ile ödeme işlemini geçersiz kılabilir. Bu nedenle düzenleme sırasında bilgiler açık ve tutarlı olmalıdır. Çek düzenlendikten sonra çek sorgulama yapılarak doğruluğu kontrol edilebilir. Ayrıca çekin ibraz süresi içerisinde bankaya sunulması gerekir; aksi takdirde tahsil hakkı kaybolabilir. 

Çek nasıl kullanılır? 

Çek kullanımı hem düzenleyen hem de tahsil eden taraf için belirli adımlardan oluşur. 

Çek hesabı açılması 

Çek kullanmak isteyen kişi ya da kurum önce bir banka nezdinde çek hesabı açmalı ve çek defteri (çek karnesi) almalıdır. Banka bu süreçte müşterinin geçmiş finansal kayıtlarını ve varsa karşılıksız çek sicilini inceleyebilir. 

Çekin yazılması 

Keşideci, ödeme yapacağı kişi veya kuruma yönelik olarak çekin üzerine doğru bilgileri eksiksiz yazmalıdır: düzenleme tarihi, tutar, lehtar adı ve banka bilgileri gibi unsurların tam olması gerekir. Eksik unsurlar çekin geçerliliğini etkiler. 

Çek ile ödeme veya tahsil  

Çeki veren taraf, borcunu çek teslim ederek öder. Alan taraf ise vade geldiğinde bankaya ibraz ederek tutarı tahsil eder. Eğer çek vadesinden önce nakde çevrilmek istenirse, günü gelmemiş çek “çek kırdırma” yöntemiyle değerlendirilebilir. 

Ciro (devir) işlemi 

Çek, devredilebilir bir evraktır. Üzerine “hamiline” ibaresi yazılmış veya gerekli imzalar atılmışsa başka birine devredilebilir. Buna çekin ciro edilmesi denir. Ciro işlemiyle alacak hakkı yeni kişiye geçer; böylece çek piyasada dolaşabilir hale gelir. 

İbraz süresi ve karşılıksız çek riski 

Çekin bankaya ibraz süresi, düzenlendiği yere göre değişir; genellikle on gün ile bir ay arasındadır. Bu süre içinde çek tahsil edilmezse hamil hak kaybına uğrayabilir. Bankada yeterli bakiye bulunmaması hâlinde çek “karşılıksız çek” sayılır ve hem keşideci hem de kefil açısından hukuki yaptırımlar doğar. 

 

Çek ile ilgili hukuki düzenlemeler ve yükümlülükler 

Çek işlemleri 5941 sayılı Çek Kanunu ile düzenlenmiştir. Keşideci, hesabında yeterli karşılık bulundurmakla yükümlüdür. Çekin karşılıksız çıkması hâlinde banka tarafından “karşılıksızdır” ibaresi işlenir ve ilgili yasal süreç başlar. Bu durumda çek düzenleyen kişi adli para cezası veya çek düzenleme yasağı gibi yaptırımlarla karşılaşabilir. 

Ayrıca çekin ciro edilmesi yoluyla devralan kişiler, çekin karşılıksız çıkması halinde belirli sorumluluklar taşır. Her ciro zinciri, bir önceki devredene karşı hak ve yükümlülük doğurur. Bu nedenle çek devri yapılırken düzenli kayıt tutulmalı ve imzalar eksiksiz olmalıdır. 

 

 

Kaynaklar: 1.  

 

Bu blog yazısında sunulan bilgiler; yalnızca genel nitelikte olup hukuk, finans veya yatırım danışmanlığı teşkil etmemektedir. İçerik, bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, özel durumlarınız için profesyonel danışmanlık almanız tavsiye edilir. Yazıda yer alan ifadeler, herhangi bir bağlayıcılık veya sorumluluk doğurmamakta, yalnızca yazarın değerlendirmelerini yansıtmaktadır. Alacağınız kararlarda tüm sorumluluk tarafınıza ait olup, Papel Elektronik Para ve Ödeme Hizmetleri A.Ş. bu bağlamda herhangi bir yükümlülük kabul etmemektedir.